Laurens Ham – Mijn grote schuld

Poetica, non Polet

door Peter J.R. Vermaat

Laat ik meteen maar met de deur in huis vallen. Het grootste deel van Mijn grote schuld, de debuutbundel van Laurens Ham, doet me weinig en ik kan er ook weinig mee. Niet als poëzie, niet als klank, niet als taal.
Vele pagina’s zijn gevuld met linten van woorden en zinnen, waarvan onduidelijk is of ze deel uitmaken van een groter geheel of dat ze als zelfstandig gedicht moeten worden beschouwd.
Aan de hand van de gedichten/fragmenten op pagina 48, 49 en 50 zal ik proberen om, samen met de lezer, dieper in de bundel door te dringen.

Deze reeks ‘Tuig, of de autonome mensmachine’ begint op p. 46 en aan de hand van een aantal signaalwoorden als ‘wasstraat’, ‘velgen’, ‘bello’, ‘maxicosi’ (p. 46), ‘wandelschoen’, ‘terriër’, ‘wurglijn’ (p. 47), ‘kind’ (p. 48), ‘folder […]’ en ‘voorruit’ (p. 49) meen je op het anekdotisch niveau te lezen over iemand die zijn auto wast en met kind en hond in het bos gaat wandelen. Maar op. p. 50 gaat het opeens over ‘trein’ en ‘spoor’ en besluit het geheel met ‘fuck de politiek / laten we het gezellig houden’.
Hier wordt een procedé zichtbaar: de verdubbeling trein/terrein komt voort uit klank, de verdubbeling slakkenhuis/ontrollen […] spandoek komt voort uit beeld. Dit soort verdubbelingen en verspringingen komt veel vaker voor in de bundel. Zo vaak zelfs, dat ik denk dat ze de bouwstenen vormen van de gedichten. Op deze manier groeit de tekst door middel van klank, beeld of betekenis steeds verder aan tot een reeks of een lint van teksten, waarbij de reeks zelf uitsluitend ontstaat bij gratie van de beginwoorden die de associatie op gang brengen. De reeksen eindigen niet echt, maar blijken te zijn afgelopen wanneer je opeens terechtkomt op een witte pagina. Ik kan er nog altijd de noodzakelijkheid niet van inzien.

De illustratie op de voorzijde toont een persoon in een poollandschap naast een leeglopende zwarte luchtballen en een op zijn kant liggende bruine gondel, waarin nog licht schijnt. Op de achterzijde leest men onder meer: ‘… hoe we door te reizen ingrijpen in de samenleving en de natuur.’
Mogelijk hebben deze zaken met elkaar te maken.
De constatering op de achterzijde is geen breinbreker. De thermometer toont slechts de temperatuur van zijn contactvlak met het ijsblok en beïnvloedt die tegelijkertijd. Zelfs de herinnering verandert, wanneer we haar in de geest aanraken.

Ham opent de bundel met twee motto’s; één uit Tony Wheeler’s ‘Lonely Planet philosophy’ en het ander uit Hendrik Tollens’ ‘De overwintering der Hollanders op Nova Zembla’. In de ondermarge van de reeks ‘Wee’ worden delen uit een zeventiende-eeuwse brief afgedrukt, afkomstig van www.gekaaptebrieven.nl . Welk verband moet er blijken uit het opvoeren van Willem Barentsz als sprekend personage, de verwijzing ‘van alle smetten vrij’ naar Tollens (‘Wien Neêrlandsch bloed…’) en de toeristen in de reeks ‘Utopië’?
Beoogt de tekst op de achterzijde, behalve een constatering, een duiding te zijn van de inhoud van de bundel? Ook na de vierde herlezing heb ik die kluis niet kunnen kraken.

Mij bekruipt het gevoel dat Ham – indachtig Marsman’s ‘baldadig aforisme’ van graan des levens dat wordt omgestookt tot jenever der poëzie – wat te diep in het glaasje Polet heeft gekeken. Hij tapt uit een vaatje dat niet door hemzelf is aangeslagen, maar dat al door diverse dichters, sommige van naam en faam, gevuld is. Hierbij kan het zijn dat zich in de aard van de beelden en associaties de persoonlijkheid van de dichter laat benaderen, in de gedichten als zodanig lukt mij dat niet. In plaats van een poetica van de dichter zelf zie ik voornamelijk schatplichtigheid aan voorgangers. Dat is jammer, want op een enkele plaats meen ik de stem van de dichter wel degelijk te horen. En dat smaakt wel naar meer:

****
Laurens Ham (1985) is essayist en docent-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde eerder poëzie in Terras en  DWB. Mijn grote schuld is zijn debuut als dichter. Eerder verschenen van hem de studie Door Prometheus geboeid en het nawoord bij Sybren Polet’s laatste essaybundel, De noodzaak van het overbodige. Hij won in 2011 de ABG/VN Essayprijs voor het essay ‘Multatuli, een zelfcreatie’.