Genieten van het heden
door Maurice Broere
Eindelijk na bijna tien jaar weer een bundel van Elma van Haren. Voor de liefhebbers van haar werk goed nieuws. Al heeft de schrijfster niet stilgezeten, want een prozadebuut en een eerste roman zijn verschenen. De lezers van Van Haren zijn het gewend: ze maakt het de lezers niet gemakkelijk met haar sterk associatieve poëzie. De bundel Zuurstofconfetti bevat vrij lange gedichten, de meeste zijn langer dan een bladzijde, vaak drie bladzijden. Het werk valt uiteen in drie afdelingen: ‘Bloemistengrond’, ‘Hoefschrapend hart’ en ‘Zuurstofconfetti’. De afdelingen worden voorafgegaan door het volgende gedicht:
Nu
Het heden is een mispelachtig soort,
grensgeval tussen fruit en groente.
Iets met een grote pit erin,
wat flauws en vlezigs, dat om zout
en peper vraagt, een beetje mayonaise.
Het lispelt overspeligheid en beter
daar confituur van maken
dan vers te consumeren,
want het vult de mond vervolgens
met zijn zilte vergankelijkheid.
Het heden dat geslepen
een voortdurend
zachtblauw gebutste
afdruk van het zelf gebiedt,
zodat je vanzelf gaat staan wuiven
met de felgekleurde wimpel
van het ‘ik’.
Dit gedicht geeft een mooi beeld van wat komen gaat. Typografische eigenaardigheden komen in de hele bundel voor. Woorden worden op een eigenaardige manier met elkaar in verband gebracht. Het heden, een tijdsaanduiding, wordt vergeleken met overrijp fruit of groente. Dat is wel een mooi beeld, want het heden is voorbij voor je er erg in hebt, zoals fruit het ene moment rijp is en het volgende niet meer te eten is. Ze zet dat beeld voort en zegt dat je zelf iets moet maken van het heden, zoals je eten klaarmaakt en het dan opeet. Genieten van het heden en van tevoren weten dat het afscheid nadert, omdat het van voorbijgaande aard is. Leven in het moment en zelf iets van het leven maken.
De titel Zuurstofconfetti komt een keer in de bundel voor en gek genoeg niet in de afdeling ‘Zuurstofconfetti’, maar in ‘Hoefschrapend hart’. Eigenlijk wel grappig, want de woorden hoefschrapend hart kom ik nergens meer tegen al zou je verwachten …., maar niet dus. Zuurstofconfetti heb ik nog even opgezocht in Van Dale, maar zoals ik al vermoedde: het staat er niet in. Dat geldt voor veel woorden. Van Haren heeft een voorkeur voor neologismen, wat ik wel prettig vind. Je zou de taak van een dichter kunnen opvatten als het tot leven wekken van taal en nieuwe woorden maken daar deel van uit. Een paar voorbeelden: eierkoekgeel, kentekenplaatkleur, (soms) merelt (het daarboven), pijpenstelenstrelende (regen), wegbollende (armada), spektakelbrakende (wereld). Sommige woorden heeft ze duidelijk gekozen omdat ze goed klinken.
Het moet natuurlijk begrijpelijk blijven, al mag een lezer best uitgedaagd worden, maar daar zorgt de dichter wel voor:
Heet is het. Heet en stil.
De ventilator zwiept lucht rond,
zuurstofconfetti. De voorwerpen
verroeren zich niet
koel als ze zijn,
grillig gevormd of glad als marmer
elk ding onaangedaan steen,
geglazuurd ketsen ze glans
op je beschaduwde wangen.
Dit is de eerste strofe van het gedicht ‘Schrikwekkend wezen’ en je voelt hoe koele luchtdeeltjes als confetti op je neerkomen, terwijl de omgeving roerloos is. Op deze manier roept ze beelden op en ze gaat er al associërend mee aan de gang. Dat heeft ook wel een gevaar in zich, want als lezer moet je het wel kunnen volgen. Je moet mee kunnen in de stroom associaties. Lukt dat niet dan wordt het orakeltaal en kun je hooguit genieten van het muzikale aspect van het taalbouwsel. Iets dergelijks geldt ook voor de parodie die alleen leuk is als je weet wat er geparodieerd wordt. Als je het niet weet, kan het interessant zijn, maar je mist toch een dimensie. Van Haren weet het wel begrijpelijk te houden al blijft er nog veel te raden over zoals in de eerste strofe van ‘Koude kleren’
De nieuwe wereld is verschenen aan de rafelranden van de oude.
We herkennen flarden van een toekomst.
Het eerste zorgwekkende: doeltreffendheidstekort.
Zwarte gaten tussen handel en wandel.
Orde is een vereiste. ‘Excell’ het prototype van lineair denken.
Alle problemen komen genadeloos bloot aan het licht.
Neem bijvoorbeeld de panda!
Te lui om te jagen > van omnivoor bamboe-eter geworden.
Ligt lollig takken te knabbelen en weigert de weg terug.
Daar is geen ruimte meer voor heden ten dage.
Geen bamboe geen panda.
Zo is het nu eenmaal.
Ik vermoed dat Excel bedoeld wordt, maar dat schrijf je met één l, dat programma is lineair van opzet en zorgt voor een prachtige orde. Waarom ze het met twee l’s neerzet, is me een raadsel. Of neemt ze ons in de maling?
Ook humor ontbreekt niet:
Zorgeloos zeilt een stoet hybriden voorbij.
Lijgers en teeuwen,
hazellen en gerten,
dzo’s en zezels.
Zelfs een savannah in levenden lijve
Zuurstofconfetti is geen bundel voor luie lezers. Als je wilt begrijpen wat de dichter bedoelt, dan betekent het soms dat je flink moet werken, vaak moet herlezen en soms dring je dan nog niet tot de betekenis door. Daarbij komt dat het over het algemeen nogal lange gedichten zijn, wat ook complicerend werkt. Ik denk wel dat een avontuurlijke lezer de uitdaging kan oppakken en al het moois zal weten te ontdekken.
***
Elma van Haren (1954) is naast dichter beeldend kunstenaar. In 2017 verscheen haar prozadebuut Mevrouw OVO. Verder publiceerde ze o.a.: De reis naar het welkom geheten (1988), De wankel (1989), Het schuinvallend oog (1991), Al in het koren verloren (toneel, 1995), Grondstewardess (1996), De wiedeweerga (poëzie voor kinderen, 1998), Eskimoteren (2000), Verten van papier (2000), Het Krakkemik (poëzie voor kinderen, 2003), Zacht gat in broekzak (2006) en Flitsleemte (2009).
