Lieke Marsman – In mijn mand

Openhartige poëtische verwondering

door Kamiel Choi

–

–
Gepaste trots en een fier verantwoordelijkheidsgevoel wisselden elkaar af toen mij de eer te beurt viel om de derde bundel van de nieuwe Dichter des Vaderlands, Lieke Marsman, te recenseren. De bundel verscheen op 22 januari, dezelfde dag als haar benoeming tot poet laureate van Nederland, een rol die wat mij betreft veel belangwekkender zou mogen zijn om de tijdsgeest recht te doen.
–
De bundel is mooi vormgegeven met een illustratie van een dun bos met een vennetje op het omslag; op het achterplat lacht de auteur in de camera. Ze draagt een zwarte turtleneck en heeft de ogen gesloten terwijl ze een wit hondje vasthoudt dat opgewekt in de camera kijkt. Boven de foto staan de woorden ‘Oneindigheid van tijd houdt me overeind nu. / Hoe lang de dag ook leek, het was nog een snipper. Hoe kort de dag ook lijkt, er is nog tijd.’ De afdelingen heten ‘Dit nieuwe leven’, ‘Lichamen/kadavers’ en ‘Barmhartig vennetje’.
–
Dit belooft toegankelijke poëzie over zware onderwerpen. Het is misschien vergezocht om te veel in de auteursfoto hineinzuinterpretieren, maar in dit geval past het inhoudelijk bij de bundel. Bij het lezen kreeg ik het gevoel dat ze tegenover me zit en over haar ervaringen vertelt, de ogen gesloten, geheel vertrouwend op de taal. En wanneer we niet geraakt worden is er altijd nog de blik van het hondje die een appèl op ons doet. Er zijn vaak wendingen die me aanspreken en de verbeelding prikkelen. Een greep:
–
Uit ‘Universele esthetiek’, blz. 13:
–

–
Uit ‘Oneindigheid van tijd en ruimte’, blz. 23:
–

–
Uit ‘Stof en schillen’, blz. 45:
–

–
De gedichten zijn geïnspireerd door filosofische overpeinzingen, politiek engagement en direct zintuiglijke ervaringen (kou, stilte, pijn en krachtige herinneringen). Marsman is op haar best wanneer deze drie bronnen ongedwongen samenvloeien en de filosofische inslag het niveau van namedropping overstijgt. Dit gebeurt in het gedicht ‘Verzet’:
–

–
Bij het lezen van dit gedicht probeer ik me de spreekster voor te stellen, de persoonlijkheid achter de zachte, zoekende stem. Maar deze recensie gaat niet over haar persoon – daar is genoeg over bekend omdat ze dichteres des vaderlands is – maar over de poëzie. Wanneer we een paar van dit soort gedichten achter elkaar lezen krijgen we een dichte zwerm gedachten naar ons hoofd geslingerd, en dat kan overweldigen. Sla het boek af en toe open en laat een gedicht goed op je inwerken: het voelt alsof je een goed gesprek voert met een vriendin die intensiever heeft geleefd en daar nauwkeurig over kan vertellen.
–
Helaas wordt de lyrische extase een aantal keer gehinderd door te gemakkelijk rijm of te oppervlakkige associaties. Een wending als ‘(…) nu ken ik mijn bloedgroep / en mijn vriendengroep / die met de maand kleiner wordt’ leidt af in een gedicht over de god van Spinoza, de kwatrijnen van Khayyam en de dagboeken van Sontag. Een ander voorbeeld is ‘binnen de context van recreatie / als einddoel van de procreatie’. Misschien is het flauw om dit aan te stippen, maar dit is een openhartig verslag van mijn leeservaring, dus wilde ik het niet weglaten. Het ritmisch hobbelen van de regels, met veel voornaam pathos in golfjes voorgedragen, sluit aan op de traditie van slampoëzie, een subcultuur waarin Marsman voor zover ik weet nooit actief was. Het theatrale karakter bij voordragen zoals Amanda Gorman tijdens de inauguratie van Joe Biden: clichés tot leven brengen door ze te laten drijven op kloppende klanken, zit de filosofische diepgang van In mijn mand soms in de weg. Van Marsman zelf vond ik online een voordracht van het slot- en titelgedicht van deze bundel zonder publiek, dat een goede indruk geeft van de prosodie van haar werk, die je op papier niet kunt zien.
–
Ik zou kunnen schrijven dat de bundel gaat over ‘de poëtische waardering van het leven in al zijn kwetsbaarheid’, maar het gaat er juist om wat niet in taal kan worden uitgedrukt. Stamelen, flarden, indrukken die we herkennen, maar niet de definitieve betekenis.
–
In mijn mand is een grondige zelfreflectie over de eindigheid van het bestaan (daar schrijf ik het toch). Een nauwkeurig gecomponeerde hartenkreet dooraderd met mooie en verrassende poëtische observaties. Ik sluit af met een fragment uit ‘Kern’ dat representatief is voor de sfeer en de kwaliteit van de bundel.
–

____

Lieke Marsman (2021). In mijn mand. Uitgeverij Pluim, 54 blz. €21,99. ISBN 9789083095356