Maxime Garcia Diaz – Het is warm in de hivemind

Geploeter, gezwoeg, getob

door Peter Vermaat

–

–
‘ (…) and as always, I am absorbed with a delicate thought. It is how poetry has indefinite sensations to which end, music is an essential, since the comprehension of sweet sound is our most indefinite conception. Music, when combined with a pleasurable idea, is poetry. Music without the idea is simply music. Without music or an intriguing idea, color becomes pallour, man becomes carcass, home becomes catacomb (…)’ schrijft Edgar Allan Poe in 1831. Bijna tweehonderd jaar later zijn deze woorden nog altijd onverkort van kracht. Muzikaliteit is een onmisbare kwaliteit van goede poëzie en wanneer dit aspect ontbreekt, is dit vaak te wijten aan een teveel aan gedachten of betekenis en vrijwel altijd is het een gevolg van overcompositie.

Wie de inhoudsopgave van Het is warm in de hivemind, de debuutbundel van Maxime Garcia Diaz, bekijkt, krijgt al een duidelijke eerste indruk: de afdelingen heten ‘origin stories’, ‘baby-faced simulacrum’ en ‘no wave’ en van de titels van de 14 lange gedichten hebben er slechts drie (één per afdeling) een titel in het Nederlands. We vallen meteen maar met de deur in huis:

Diaz won in 2019 het NK Poetry Slam en het hierboven grotendeels geciteerde gedicht bevat een aantal elementen dat voordracht vanaf een podium in een zaal een sterk effect zal geven: het veelvuldige gebruik van harde medeklinkers (met name de ‘s’ en de ‘k’) en het schreeuwende staccato van de zinnen sleurt een toehoorder mee in het beleven van de tekst. In de zaal wel, waar diezelfde toehoorder achteraf waarschijnlijk niet echt kan navertellen wat hij zojuist gehoord heeft. Het effect van de voordracht maakt de indruk en die blijft je bij.

Op papier, waar de lezer alleen in het meest gunstige geval hardop voorleest, maar zich zeer waarschijnlijk zal beperken tot de ‘fluistering in de geest’, houdt deze beleving geen stand. Bij het lezen van een tekst krijgt de semantiek en daarmee de ‘bewering’ een veel grotere rol dan de klank. Wanneer semantische verbanden in eerste instantie niet of vaag blijken, grijpt de lezer terug naar wat hij even daarvoor heeft gelezen en legt deze fragmenten onwillekeurig in een verhalend stramien. Althans, een poging daartoe. Daarom is ‘verstaanbaarheid’ of ‘onverstaanbaarheid’ ook geen dichotomie (zoals ik op FB las als reactie op mijn vorige bespreking), maar veeleer een beschrijving van de leeservaring, waarbij men ofwel, meestal na meerdere pogingen, iets verstaat of meent te verstaan, ofwel ervaart geen verbinding op betekenisniveau te kunnen maken en het ‘onverstaanbare’ gedeelte op dat moment even terzijde legt en het lezen voortzet. Zoals het Gettier-probleem aantoont, is verstaanbaarheid of onverstaanbaarheid sterk verbonden aan de waarneming van de persoon en het toeval. Maar ook de ‘waarnemingseis’ van de lezer speelt hier een belangrijke rol: welke mate van ‘on-duidelijkheid’ (en dat bedoel ik hier letterlijk) ben je als lezer bereid te accepteren? Nogmaals, het individu bepaalt hierin de eigen regels en evenals in werkelijke wetenschap is hier hoogstens sprake van aannemelijkheid en nooit van een enkelvoudige waarheid.

Wie poëzie bespreekt, gaat te allen tijde uit van de eigen leesbeleving en hoopt dat de verwoording daarvan andere lezers een stimulans biedt om het werk in kwestie ook te gaan lezen of het juist te laten liggen. De lezer die na een aantal keren tot de conclusie komt dat wat de bespreker enthousiast maakt hem of haar juist koud laat (of omgekeerd), vindt daarmee evenzeer een kompas als de lezer die ervaart dat de bespreker juist een goede voorspeller is van de eigen leesbeleving. Naar mijn idee zou het echter te mager zijn wanneer het daarbij blijft. Cultuur in het algemeen en literatuur in het bijzonder staat onmiskenbaar in een verband met het leven en heeft daarin een niet te ontkennen belang: er wordt immers volop het debat over gevoerd. Ik probeer daarom ook steeds – tevens als poging tot verklaring van mijn persoonlijke leesbeleving – het besproken werk in een context te plaatsen. Bij poëzie die duidelijke kenmerken van ‘spoken word’ vertoont, kan ik dientengevolge niet voorbijgaan aan de voordrachtsfunctie als wortel van alle geschreven poëzie.
Wie Boris Johnson in dit fimpje (zie en vooral luister naar) een gedeelte van Homeros’ Ilias hoort reciteren, ervaart niet alleen dat deze taal buitengewoon expressief is, maar ook dat hij er zich uitstekend voor leent om in het geheugen verankerd te worden. Johnson zal zonder twijfel een uitstekend geheugen hebben, maar het feit dat hij een oud-Griekse tekst ook na veertig jaar uit het hoofd kan voordragen (met ondersteunende expressie) zegt absoluut iets over de aard en met name de kracht van die tekst.

Ik betwijfel sterk of voor de gedichten in de bundel van Diaz hetzelfde geldt. De pagina’s lange gedichten ervaar ik stuk voor stuk als een lappendeken van fragmenten van uiteenlopende oorsprong, waarvan het verband in het uiterste geval moet zijn dat de dichter ze heeft samengebracht en in deze vorm gerangschikt, maar die mij niet bijblijven door hun muzikaal klankkarakter of in het oog springende verwoordingen. Uiteraard is het absoluut voorstelbaar dat iemand, die er meer tijd en doorzettingsvermogen aan spendeert dan ik gedaan heb, een aantal buitengewoon knappe constructies aan de dag weet te brengen, maar ik ben daar vooralsnog niet in geslaagd. Sterker nog: een willekeurige ander kan met evenveel recht haar combinatie van eigen taal en gevonden woorden in een aantal gedicht-teksten presenteren, zonder daarmee echter wezenlijk onderscheidend te zijn.
Muzikaal wordt de taal nergens, tenzij je de voorkeur geeft aan akoestische punk.

Als geheel blijft deze bundel voor mij problematisch, vooral op die plaatsen waar het onmogelijk lijkt om uit te maken wie er aan de woord is: de dichter Diaz of een Engelstalige knipselkrant in cyberspace. Het voert te ver om hier nog de staf te breken over de postmoderne onhebbelijkheid om alles wat ontleend wordt letterlijk te ‘incorporeren’ en zo te weigeren de discussie over eigenheid en oorspronkelijkheid te voeren, maar die eigen stem is naar mijn smaak veel te weinig hoorbaar in deze bundel. Af en toe steekt hij als een verstekeling het kopje grijnslachend uit een patrijspoort (‘(…) je wilde adembenemend zijn / maar niets om je heen heeft nog longen (…)’ (p. 18)), maar op de meeste plaatsen heeft het geploeter, gezwoeg en getob de overhand, de route kabelt van router naar router en ons surfboard sleurt ons langs ontelbare hyperlinks naar signal 15.

Science friction of niet meer dan een uit de hand gelopen gedachtenexperiment van een spraakautomaat? I really don’t know, so let’s go with the flow:

‘Wanneer de techniek ertoe leidt dat de aangesloten individuen hun identiteit en vrije wil verliezen spreekt men van een hive mind’ orakelt Wikipedia en ik beleef vooral een leeservaring die als een stalen bal in een flipperkast hardhandig van nooit naar nergens geschoten wordt.

Jerusalem is lost. I rest my case.
____

Maxime Garcia Diaz (2021). Het is warm in de hivemind. De Bezige Bij, 80 blz. € 22,99. ISBN 9789403120614