Vloeibaarheid van lijf en geest
door Jan van Gulik
–
–
Hannah Chris Lomans debuteert in het najaar van 2023 met de bundel een lichaam dragen. Naar aanleiding van de verschijning van de bundel, schoof Lomans op 9 september aan bij het radioprogramma De Taalstaat waar hun het schrijven van een lichaam dragen omschrijft als een ‘noodzaak’, omdat hun in de poëzie de vloeibaarheid ervaart die hun in de werkelijkheid mist. Lomans licht het begrip ‘vloeibaarheid’ toe door te stellen dat hun in de poëzie afscheid kan nemen van ‘hele oude normen, die al generaties lang bestaan’. Zo lees ik ook de bundel een lichaam dragen. De meeste gedichten bevatten een lyrisch ik dat geconfronteerd wordt met de lichamelijkheid. Het lichaam is een medium, dat ons met elkaar in contact brengt. Via dit medium nemen wij denkbeelden van elkaar over. De schone identiteit raakt beïnvloed door normen die van lichaam tot lichaam worden doorgegeven. Hoe vecht je je los van deze door andere lichamen opgelegde denkbeelden? Hoe blijf je jezelf? Deze vragen vormen een leidraad in een lichaam dragen.
De bundel een lichaam dragen is een web van ervaringen, die samen een algehele beschouwing van de relatie tussen lichaam en geest vormen. Zoals ik al noemde, schetst Lomans het lichaam als een medium dat zich laat raken door opgelegde normen, bijvoorbeeld door ‘het gewicht van de instituten’ (p. 25). In een groot aantal gedichten van de bundel wordt de omgang met deze opgelegde normen uitgediept, zo ook op bladzijde 30 van de bundel:
in het deel van je lichaam dat je gebruikt
om jezelf toe te dekken
–
het harde als een vaas of een boek
uit je handen laten vallen
optillen en weer laten vallen
optillen en weer laten vallen
optillen en weer laten vallen
tot er niets meer is om op te tillen
je opnieuw weerloos bent
–
[p. 30]
Het lichaam wordt in dit gedicht afgebeeld als een ‘toedekking’ van ‘jezelf’. Het lijf bedekt de geest, door aan de oppervlakte niet te laten zien dat de geest geraakt wordt door de wereld buiten het geestelijke. Deze verdediging neemt de vorm van ‘totale verharding’ aan. De geest wapent zich door zich aan de oppervlakte niet te laten zien. Een masker, een vermomming, zorgt ervoor dat de geest zich niet laat raken. Door jouw ware identiteit niet op de huid te dragen, kan deze ook niet gekwetst worden.
De vermomming die Lomans in het bovenstaande gedicht aanduidt, houdt geen stand. De eigen identiteit komt altijd weer bovendrijven, zo blijkt uit dit gedicht. Dit kwetsbare zelf wordt vergeleken met ‘een vaas of een boek’. Het zelf is oncontroleerbaar, het valt voortdurend ‘uit je handen’. Met de herhaling van de frase ‘optillen en weer laten vallen’ weet Lomans op meesterlijke wijze de radeloosheid te illustreren van iemand die worstelt met identiteit en met het tonen van deze identiteit.
De radeloosheid die ik zojuist aanduidde, betreft een belangrijk thema in de bundel van Lomans. De geest laat zich slijpen door interactie met anderen. De geest verzet zich, maar geeft zich uiteindelijk over. In een gedicht op pagina 39 van de bundel wordt deze overgave geconcretiseerd.
maar nu ben je het kwijt
en hoe moet je verder
–
de bomen hebben hun vocht en schors verloren het is hoogteziekte
–
je bent duizelig en duizeligheid is het uitwijken
van een zelf voor iets dat in het zelf plaatsvindt
het is de geest die zich via het hoofd
uit het lichaam probeert te drukken
–
dit is ontworteld dit overleeft de wind niet
die al is opgestoken
–
dus je draagt jezelf verder in je eigen handen
maar je breekt je glipt als zand
door je warme vingers door en valt
–
[p. 39]
Vooral de natuurmetafoor in de tweede strofe van het gedicht vind ik treffend. Bomen en andere natuurlijke structuren komen in een lichaam dragen rijkelijk voor als metafoor voor lichaam en geest. Een boom heeft een zichtbare structuur, het bovengrondse, en een onzichtbare, complexe structuur, het wortelstelsel. De zichtbare structuur lees ik als het lichaam, de onzichtbare structuur als de geest. De twee structuren functioneren optimaal wanneer zij op elkaar zijn afgestemd. Een boom met hoogteziekte groeit zo snel dat het wortelstelsel het bovengrondse niet van voldoende voedsel kan voorzien. De boom verliest ‘vocht en schors’. Zo doet ook het lichaam zich soms groter voor dan het is. Wie zich wapent, wordt niet geraakt door anderen, zo lazen wij ook in het vorige gedicht. Het zelf komt echter weer bovendrijven, een gezonde boom vindt evenwicht tussen het bovengrondse en het wortelstelsel.
Als geest en lichaam niet op elkaar aansluiten, leidt dit tot ‘duizeligheid’, hetgeen Lomans vergelijkt met ‘het uitwijken / van een zelf voor iets dat in het zelf plaatsvindt’. Door interacties met anderen (andere lichamen) ontstaat het gevoel dat het zelf niet het zelf meer mag zijn. Het zelf wil zich daarom ‘onttrekken’ van het lichaam. Weg met de invloed van anderen op mijn zelf! Een lichaam kan echter niet verlaten worden. De geest heeft een drager nodig, zo maak ik op uit de laatste strofe van het gedicht. Het lichaam faciliteert tegelijkertijd het bestaan van de geest en een mikpunt voor de geest.
De bundel een lichaam dragen bestaat uit hermetische poëzie, waarin de relatie tussen lichaam en geest centraal staat. Lomans weet door herhalingen, gebrekkige interpunctie en gebrekkige zinsafbreking de radeloosheid van iemand die worstelt met identiteit bloot te leggen. De natuurmetaforen die hiermee gepaard gaan maken het conflict tussen binnenwereld en buitenwereld inzichtelijk. Bij het uitblijven van dergelijke metaforen, vind ik de beschrijvingen van dit conflict erg abstract. Toch raad ik u aan om deze bundel eens open te slaan. Lees over de conflicten die u en anderen ervaren en leef mee.
____
Hannah Chris Lomans (2023). een lichaam dragen. De Bezige Bij, 80 blz. € 21,99. ISBN 9789403178011
