Het voordeel van groter wonen is…
door Jan van Gulik
–
–
Er heerst woningnood. Anne Louïse van den Dool besloot er een bundel over te schijven: Ontbindende voorwaarden. De bundel volgt op haar debuut Wij zijn uitgeweken uit 2022. Alle 39 gedichten, verdeeld over acht afdelingen, geven een inkijkje in het leven van een stel dat zich begeeft op gevaarlijk gebied: de woningmarkt. Het is een markt waarop de rijken en de daadkrachtigen zich makkelijk bewegen, maar waar de gewone sterveling ten prooi valt aan de streken van de sluwe makelaar, de verdoezelaar die een lekke doos voor een bezichtingsmiddag kan presenteren als een lot uit de loterij.
De afdelingen in Ontbindende voorwaarden lees ik als stappen bij de aankoop van een woning. De eerste afdeling heet bijvoorbeeld ‘Bouwkundige inspectie’. Hier komen de tekortkomingen van de nieuwe woning aan het licht. Deze worden veelal gepresenteerd vanuit het perspectief van de verkopende partij, wat een geestig effect teweegbrengt: ‘uw royale balkon geeft u uitzicht op een / openbare parkeergarage in brutalistische stijl’ (p.13).
Aan de basis van Ontbindende voorwaarden ligt een grote belofte: het voordeel van groter wonen. Deze belofte vormt steeds de eerste regel van een vierregelige, schuingedrukt vers waarmee iedere afdeling wordt ingeluid, bijvoorbeeld: ‘het voordeel van groter wonen is dat je / meer vloeroppervlak hebt om je / verdriet over uit te smeren / alleen de glanzende tegels worden opgemerkt’ (p.62). Dat het uitsmeren van verdriet wordt gepresenteerd als een voordeel van groter wonen duidt op ironie. De belofte wordt niet ingelost. Groter wonen staat niet equivalent aan groter geluk. Het is een belangrijk thema in Ontbindende voorwaarden.
De misère die het koppel doormaakt bij de aankoop blijkt niet alleen uit de gebreken van de voor-wat-je-krijgt veel te dure woning. De huiselijke tekortkomingen wijzen het stel telkens op menselijke tekortkomingen: ‘we hebben vertrouwd op medemenselijkheid / dat is kinderachtig, beseffen we nu’ (p.39). De makelaar probeert je te flessen door vochtplekken te camoufleren. De buurtbewoner maakt geen praatje met je, heeft enkel oor naar tips voor duurzaamheidscampagnes, kostenbesparingen. Schitterend vind ik het hoe Van den Dool deze koude samenleving weet te materialiseren in haar gedichten. Lees bijvoorbeeld het gedicht ‘Slimme meter’:
–
het ontvangen van een energierekening blijkt geen
teken van volwassenheid maar een brief die je wijst
op je onvolkomenheden, de plekken waar je je
onvoldoende van de buitenwereld hebt losgeweekt
–
we nemen maatregelen
laten de vijver leeglopen lozen de karpers
creëren tweede wanden van kleren in onze slaapkamers
verwijderen de klinken van deuren die we niet dagelijks openen
hangen vilten plaids voor het raam (wie bedacht ooit
dat je bij elkaar naar binnen moet kunnen kijken?)
metselen onze brievenbussen dicht
–
we stoppen de kieren in onze muren vol met
de laatste brieven die we elkaar schreven
ze geven meer warmte zo
–
de slimme meter vertelt ons
dat we zijn geslaagd
–
[p.72]
In ‘Slimme meter’ krijgt de kille buitenwereld gestalte door een energierekening. De rekening geldt als bewijs dat het stel er niet in is geslaagd om de banden met de buitenwereld, met de energiecentrale bijvoorbeeld, te verbreken. Deze buitenwereld wordt in veel gedichten geportretteerd als een individualistische wereld. Iedereen voor zichzelf! Als dat ten koste gaat van een ander, zij het zo. Een stukje maatschappijkritiek van Van den Dool?
Om de energierekening te drukken, neemt het stel maatregelen. De lijst met maatregelen die volgt in de tweede strofe is van aandoenlijke aard. De maatregelen zijn zo ingrijpend dat ze wijzen op radeloosheid. Alles moet wijken om een betaalbaar dak (zonder gaten erin) te realiseren. Het huis wordt sociaal totaal ontwricht. De medebewoners, de karpers, worden geruimd. De fraaie alliteratie ‘leeglopen lozen’ voltrekt het vonnis over de karpers. Een kledingwand moet de warmte binnenskamers houden. Het demonteren van deurklinken moet de verleiding weerstaan om overbodige kamers te gebruiken, kamers die dan opgestookt moeten worden. Tot slot worden er ‘vilten plaids’ voor de ramen gehangen en wordt de brievenbus dichtgemetseld. De opmerking tussen haken is symbolisch voor hoe de wereld is verhard: ‘wie bedacht ooit / dat je bij elkaar naar binnen moet kunnen kijken?’.
Het beeld dat mij het meest raakt in ‘Slimme meter’ volgt in de derde strofe. Opnieuw wordt verdriet gematerialiseerd. Niet het verdriet om een kille buitenwereld, dat bijvoorbeeld spreekt uit de vilten plaids voor het raam. Het is verdriet dat tussen het stel in hangt. De kieren in de muren worden gevuld met de brieven die de geliefden elkaar sturen: ‘ze geven meer warmte zo’. Au! Hoe treffend is Van den Dools keuze voor ‘warmte’, dat hier dubbelzinnig wordt gebruikt: warmte als isolatiemateriaal en warmte als genegenheid. Met elke verduurzamingshandeling verliest het huis zijn menselijkheid, zijn plek om lief te hebben. Het is als de wet van energiebehoud. De warmte die zij in het huis steken, is de warmte die tussen mensen verloren gaat, tussen stel en buurt, tussen geliefden. Ironischerwijs is de missie geslaagd: de slimme meter geeft aan dat er minder verbruikt wordt. Maar ten koste van wat? Ontbinding, zou ik zeggen.
Ontbindende voorwaarden is een bundel over relaties en over hoe we door maatschappelijke belangen die relaties uit het oog verliezen. De makelaar wil winst maken, de buur wil geld besparen, het stel wil een fatsoenlijk dak boven het hoofd hebben. Relaties staan daarom onder spanning, knappen zelf. We wantrouwen elkaar. Anne Louïse van den Dool vangt deze spanningen zeer fraai door ze telkens te materialiseren: de vilten plaids op de ramen wijzen op de wens om zo min mogelijk contact te hebben met de buitenwereld. Het is een patroon in de bundel; steeds weer de huiselijke gebreken die wijzen op maatschappelijke of menselijke gebreken. Saai wordt het echter niet. Dat komt doordat Van den Dool steeds uit de hoek komt met nieuwe, ontroerende beelden, het opvullen van kieren met ‘de laatste brieven die we elkaar schreven’.
____
Anne Louïse van den Dool (2024). Ontbindende voorwaarden. Querido, 75 blz. € 20,00. ISBN 9789021498331
