Interview Bart Koubaa

‘Ritme is altijd van belang bij het schrijven.’

door Gerard Scharn

Bart Koubaa, schrijversnaam van Bart Van den Bossche (Eeklo, 28 februari 1968), is een Vlaams schrijver, dichter en zanger.
Bart van den Bossche studeerde film en fotografie en later Arabisch in Gent. Hij werd bekend als zanger en tekstschrijver van de Eeklose rockgroep Ze Noiz (1984-1993), die in 1988 Humo’s Rock Rally won. Datzelfde jaar verscheen onder zijn eigen naam de dichtbundel In de wolken staat Icarus.
Van den Bossche stelde zijn pseudoniem samen door de familienaam van zijn vrouw aan te nemen. Hij debuteerde als romanschrijver onder deze naam in 2000 met Vuur. Dit boek kreeg de Debuutprijs van 2001. Tijdens de ‘Literaire Lente’ van 2002 deelde Vlaams Minister van Cultuur Bert Anciaux er 20.000 exemplaren van uit aan treinreizigers. In de periode 2012-2015 was hij redactielid van het literaire tijdschrift De Revisor. Inmiddels is hij zanger van de band Buckey Down. De verliefde engel (Em. Querido’s Uitgeverij) is zijn recentste publicatie. Zijn eerste gedichtenbundel verscheen in 1988, daarna romans en drie theatermonologen.

Tussen al je publicaties nemen je dichtbundels een bescheiden plaats in, is het omdat je de voorkeur geeft aan proza of omdat het samenstellen van een bundel meer vergt dan het schrijven van een boek?
‘Wat is het nou?’ vroeg mijn redacteur toen ik het manuscript inleverde. ‘Is het poëzie, is het proza? Iets ertussen?’ Zelf lig ik daar niet wakker van. De inhoud dicteert de vorm. Tijdens de voorbereidingen van mijn bundel merkte ik dat poëzie van levensbelang is in de Afghaanse samenleving. Mijn handen namen die gedachte over en begonnen te tikken. Het gaat daarenboven om stijl, en die is niet van de schrijver maar van wat hij vertelt.

Je laatste bundel heeft bij de recensenten de nodige aandacht gegenereerd, niet alleen vanwege de inhoud maar ook vanwege de vorm van de gedichten waarbij het getal elf een prominente rol heeft gehad. Waarom koos jij hiervoor en waarom juist in dichtvorm?
Het gebeurde organisch, spelenderwijs. Ik keek naar een foto van de Hindoekoesj, een lange bergketen in het noordoosten van Afghanistan en schreef een paar lange zinnen die ik daarna spontaan in elf regels opsplitste. Een recensent beweerde een keer dat ik mezelf in mijn boeken een beperking opleg. (Mijn roman Het gebied van Nevski bijvoorbeeld is opgebouwd volgens de zesentwintig letters op het klavier van mijn laptop, De Leraar bestaat uit 120 hoofdstukken; gebaseerd op De 120 dagen van Sodom en voor het schrijven van Dansen in tijden van droogte weigerde ik het internet te gebruiken.) Elf was ook het rugnummer op een voetbalshirt van een jonge Afghaan die ik in Gent ontmoette. Hij kwam van de les Nederlands en toen ik mezelf aan hem voorstelde zei hij: ‘Ik ben Afghanistan.’ Misschien is 11 de plaats waar de poëzie begint: tussen het volmaakte getal 10 en het heilige getal 12.

En 13 het ongeluksgetal, om over repeterende breuken en priemgetallen maar te zwijgen. Door het gebruik van het klavier van je laptop, waarvan ik aanneem dat het een azerty klavier is om een roman te schrijven zou het eindresultaat waarschijnlijk een andere vorm en inhoud hebben gekregen indien je een qwerty klavier of een Duits qwertz klavier had gebruikt?
Klopt. Maar ook als ik een maand later aan het boek was begonnen, of als ik een arm had gebroken, zou het anders geworden zijn. Elk van mijn boeken is de neerslag – het gevolg – van mijn gedachten, emoties en verlangens die zich in de periode van het schrijven in mij manifesteren. Daarnaast is het ook zo dat ik een plan heb, dat ik misschien het geheel overzie, maar als het vertellen eenmaal van start is gegaan nemen de personages het over. Ik geloof dat zij noch ik over een vrije wil beschikken. Ik volg Spinoza en Kant en velen voor en na hen: onze vrije wil is een illusie. Mijn gedrag, dus ook mijn schrijven, wordt bepaald door de wetten van de natuur, alleen zijn die niet altijd voorspelbaar. Wat ik wil zeggen is dat ik ervan uitga dat ik wel degelijk keuzes maak, zoals elk levend wezen, maar dat die keuzes niet vrij zijn. Ik beschik niet over de mogelijkheid om te besluiten iets wel of niet te doen, zonder dat interne of externe factoren die keuze bepalen.

Is je muzikale achtergrond van belang als je poëzie schrijft?
Ritme is altijd van belang bij het schrijven. In het geval van De verliefde engel las ik hardop wat ik tikte, ik zong het soms. Ritme heeft iets magisch, neemt het over als het goed loopt… je zit wiegend voor je scherm te glimlachen, dat maakt stofjes in je brein vrij, laat je mond en vingers bewegen. Het is alsof je op een paard zit. Denk ik, want in tegenstelling tot veel Afghanen heb ik nog nooit paardgereden.

Maar een paard heeft meerdere gangen; stapvoets, draf, galop, tōlt en telgang. Omdat je nog nooit op een paard hebt gezeten neem ik aan dat je een eigen gang in je hoofd hebt gehad waarvan je misschien verwacht dat de lezer deze als zodanig herkent of dat deze slechts een bepaald ritme herkent wanneer het hardop wordt gelezen?
Je vraag doet me beseffen dat het ritme in De verliefde engel niet bepaald wordt door een paard, maar door de worp van een blauwe steen. Ik gooi de steen, zoek de steen, raap hem op en gooi hem weer weg. Het stenengooien is ook een manier van zingen. Ik denk soms dat je poëzie alleen maar kunt begrijpen door de verzen te zingen, zoals je religieuze teksten kunt begrijpen door ze te zingen.

Waar de steen valt wordt door het toeval en binnen de begrenzingen van de ruimte bepaald; men zou het een aleatorisch contrapunt kunnen noemen wat willekeurige maatwisselingen tot gevolg heeft. Dat je poëzie volgens jou alleen kunt begrijpen door de verzen te zingen is natuurlijk erg jammer voor de mensen die geen noot zuiver weten te treffen of geen wijs kunnen houden. Sluit je daarmee niet een groot aantal liefhebbers van poëzie uit. Of wanneer een doventolk vertaalt?
Lezen – stil of hardop – is misschien een vorm van zingen. Toen ik als jongen in de kerk stond tussen mijn broeders en zusters werd uit volle borst gezongen door iedereen, of ze dat nu konden of niet, er was een soort van overgave, een geloof. Je hoeft niet te kunnen zingen om te zingen. Ik spreek mezelf tegen als ik zeg dat je poëzie misschien niet moet begrijpen. De poëzie begrijpt zichzelf al niet. Stel je voor dat ze dat wel zou doen. Wat dan?

–