Columns

Rogier de Jong neemt zijn hoed af voor Lieke Marsman die onlangs de Constantijn Huygensprijs heeft ontvangen. Geconfronteerd met ziekte en sterfelijkheid veranderde Marsmans wereldbeeld. De symboliek werd concreter en leidde tot belangstelling voor God, ufo’s, kwantummechanica en christelijke denkers. Haar werk heeft een jeugdige drang en experimenteerdrift en toont vastberadenheid. Die ene ontmoeting met haar was een koninklijke.

Er staat altijd meer dan er staat en dat is wat anders dan ‘Lees maar, er staat niet wat er staat’. Een column over de stelling van Rodenko en het commentaar van Nijhoff. De relatieve wil van een gedicht onttrekt het taallichaam aan de gewone communicatiestroom en zondert het lyrisch subject af van de dichter(es) als privépersoon.

Jan Loogman in een ontroerende column met hem als voorlezer en een oudere vrouw als luisteraar en al die verhalen in ons. Het leven samengevat in een zin van Esther Jansma, ‘Je beweegt door het leven / tot je daar weg bent // en het hele leven blijft en begint. ‘Precies,’ zegt de vrouw. ‘Zo is het voor mij.’

Als er één dichtvorm is die in een eeuwenoude traditie zijn sporen heeft verdiend, dan is het wel het kwatrijn. Zo heet een vers van vier regels die door eindrijm met elkaar verbonden zijn. Een levenswijsheid die zich toespitst in het beeld van de laatste regel, bijgeslepen door het rijm. Hier een mooi voorbeeld van hoe vormbesef de expressiviteit van gedichten draagt: snel en dicht.

Het meest bekende Nederlandse gedicht, Denkend aan Holland, werd geschreven door Hendrik Marsman. De weidsheid en de rust van het landschap als een vervulling van zijn levenslange onrustige zoektocht. In het malen van de tijd vindt hij echter nergens houvast, niet in de wijzerplaat, niet in de oude Zodiac, de Dierenriem, met het door hem gevreesde teken van de Kreeft, noch in het Christelijk geloof.

Hoe belangrijk is het dorp waarin je opgroeit? Voor de poëtische reis van Wim van Til vrij bepalend. Er waren twee boekhandels die in januari allebei uitverkoop hielden. In één van de twee, Boekhandel De Graafschap heette die in zijn herinnering, kocht hij op 21 januari 1972 zijn tweede en derde bundel. Beide kostten slechts 75 cent, dus niet echt een aanslag op zijn zakgeld.

Elke kunstenaar interesseert Hans Franse ook als mens; vaak zocht hij contact. Zo ook met de groot graficus en gevoelig dichter Jan Montijn. Een man die door een menselijke rijping, na een lange, zware weg, een zeer humaan kunstenaar werd. Het is geen grote poëzie, maar wel een zuivere uitdrukking van een bewogen gevoel. Er zit een element van schaamte in naast iets oosters.

Op zoek naar het gedicht waaruit je je die ene dichtregel herinnert die je als vijftienjarige had gehoord of gelezen en die je altijd is bijgebleven en dan merken dat je herinnering niet klopt, zelfs dat je eigen regel eigenlijk beter is. Maar eerst dat bijna koortsachtig zoeken, afstruinen, doorploegen en de hoop niet opgeven dat op een dag, en dan…

De boodschap die veel poëzie verkondigt: wij mensen kunnen gaan, wij kunnen sterven, maar de vogels zullen toch blijven zingen. Het is poëzie die vertrouwde troost biedt, maar die in oorlogstijd geen bestaansrecht lijkt te hebben. ‘Voor zwaarden en speren is de pen van geen belang / wat kunnen pennen met lansen doen // Gesproken woorden zijn niet nuttig of worden / rode zwaarden op een tong.’