Vol verwondering
door Hettie Marzak
–
–
Ferdy Karto is dichter, schrijver en theatermaker. Hij publiceerde eerder bij o.a. Liter, Tirade en De Groene Amsterdammer. Zijn tweede gedichtenbundel, een klein maar goed verzorgd boekje, heeft een vreemde titel: Aardvark tremendum, waarvoor in geen van de gedichten een verklaring wordt gegeven. Zoeken op internet leverde alleen de theologische term Mysterium tremendum ac fascinans op, wat zoveel betekent als: ‘een verschrikkelijk en tegelijk betoverend geheim.’ Het verwijst naar het angstaanjagende, ontzagwekkende en overweldigende aspect van het heilige, het goddelijke. Het beschrijft de dubbele aard van de goddelijke ervaring, waarbij zowel angst als aantrekking worden ervaren. En het aardvarken (aardvark is de Engels en Zuid-Afrikaanse benaming) is een schuw en solitair nachtdier, dat zich niet verdedigt als het aangevallen wordt, maar naar zijn hol vlucht, of binnen enkele minuten een nieuwe kuil van enkele meters lang graaft, waar hij zich in kan verstoppen. Een ‘verschrikkelijk’ aardvarken bestaat eigenlijk niet, omdat het dier niet agressief is. Het ziet er ook vreemd, maar aandoenlijk uit. Is de titel de manier waarop de dichter probeert het goddelijke met het aardse te verbinden? Het vreselijke met het betoverende, zoals we dat allemaal moeten doen zolang we leven? Het sluiten van een compromis tussen wat we willen en wat we krijgen? Is hijzelf het aardvarken, schuw en vreedzaam?
De gedichten zijn in ieder geval teer en breekbaar als een zeepbel en bezingen familie, zoals een vader en een nicht, dochters, thuiskomen en samenzijn, de geliefde, de vroegere geliefde en het verlangen naar geborgenheid. Ze zijn geschreven om het ongrijpbare in woorden om te zetten: ‘ach de schepping voor mensen zoiets groots / dat taal is uitgedacht’. De dichter debuteerde in 2022 met de bundel Het firmament tussendoor, waarvoor hij genomineerd werd voor de C. Buddingh’- poëzieprijs voor het beste Nederlandse debuut van dat jaar. In deze tweede bundel gebruikt hij inventieve vergelijkingen die vreemd aandoen, terwijl toch meteen duidelijk wordt wat hij bedoelt: ‘haar klemgereden stem’ en ‘terwijl iemand ja zegt / zoals je in een appel bijt’.
Toch lezen de gedichten niet zo gemakkelijk, omdat Karto in het geheel geen leestekens gebruikt en versregels afbreekt op een onverwachte manier, waardoor het niet altijd duidelijk is of de afbreking een echt enjambement is of niet. Ook laat hij zinnen onafgemaakt, als lezer moet je dat zelf doen. Het dwingt alleen maar tot aandachtiger lezen, grotere concentratie en langzaam proberen betekenis te geven. Een minpunt vind ik wel dat er geen index van de opgenomen gedichten is bijgevoegd, wat bij het opzoeken, als je nog eens iets wilt nalezen, heel onhandig is.
–
ze plakt in de kleefarmen van de mot
regen muizenissen gestikt op haar winterjas
–
de tentakels van de palladium ochtend grijpen
voorbij de abri en taxeren haar ademtocht
–
in het wachtend ogenblik navelstrengt een kinder
lied zich in haar handen geluiden rondom
–
de halte spiralen verder de straat door deze
kathedraal en haar genoegzaam staren daarin
Taal en woorden zijn uiterst belangrijk – ‘woorden weten altijd meer’- om de geliefde te bezingen verzint de dichter steeds opnieuw vergelijkingen: ‘je zei dat je een knoop was / in het weefgetouw van je voor // ouders (…)’, maar de taal schiet soms ook tekort om iets precies uit te leggen, en dan zit er voor de dichter niets anders op dan zich in een opsomming van metaforen uit te spreken:
–
van de scherende inslag
ben je een hogere
—– de laagste
ben je het bruisende
—– en dat dwarrelende op de bodem
–
ben je met epauletten behangen
—– en de naakte huid op schouderwelvingen
je bent opgestapelde tact als mica
—- –en vluchtig als stuifmeel
ben je mystiek schrijvend als Hadewijch
ben je het laten galmen voor elk wandier
ben je het nagelkrassen die over de krantenpapieren
—– hemel trekt
ben je de neergepende madrigalen van onder
werping ben je het veel eten en drinken en zo spelend
met gewaagde peristaltiek ben je het verbeiden
—- –ben je ongeduld
ben je de redding
—– die weerspannig op verlossing wacht
–
ben je de brandende staart
—– achter de komeet
Met verwondering kijkt de dichter naar de wereld die hem omringt, naar de mensen die hem het liefste zijn en probeert woorden te geven aan zijn gevoel, ook als die ontoereikend blijken:
–
uit het overblijfsel van zojuist wring ik ze
uit polijst ze opnieuw na evenredig te drogen
gehangen over een uit te spreken zin
–
ik behoed met voor het openhalen van mijn vingers
aan de zoutminnende exemplaren – mijn vingers
kennen haar wendingen nog – en ik strijk ze egaal
zoals het gladtrekken van de lakens van mijn bed
zo glijden ze onberispelijk in de groef
–
stoom mijn salpeter tong mime met mijn stem
plompe plechtsplegingen
kumquat tarantella-trucage
–
ja ik let op mijn embouchure ken de kunst
frasen te larderen met galsetas en golpes
Loop vooruit over hoe ik straks net als eerder
hang aan een letter en me verder laat slingeren
–
maar de woorden ontknopen niet meer
niets dan versleten garen dat je gescheurde
kerf niet dichten kan
ik dicht slechts woorden die als een wurgkoord
—– om de avond liggen
De hoofdletter L in ‘Loop’ is de enige beginkapitaal die in de hele bundel aanwezig is, maar ik denk niet dat daar speciale betekenis aan gegeven dient te worden; een zetsfoutje?
Woorden uit andere talen, andere tijden, vol verwijzingen naar wetenschap en mythologie, woorden die niet direct in het alledaagse taalgebruik voorkomen, zij laten zien hoe Ferdy Karto bezig is de taal naar zijn hand te zetten. De gedichten hebben een aangenaam ritme, de klanken zijn zorgvuldig uitgekozen, alliteratie en assonantie ontbreken niet. Karto weet steeds weer te verrassen en de lezer door zijn onverwachte enjambementen op het verkeerde been te zetten. Dit zijn gedichten, geschreven door iemand met voldoende respect voor de taal om er zorgvuldig mee om te gaan, maar de dichter heeft er ook merkbaar plezier in gehad om ze te schrijven. Dat respect en dat plezier delen zich mede aan de lezer die er de tijd en moeite voor wil nemen.
____
Ferdy Karto (2025). Aardvark tremendum. Uitgeverij Nadorst, 57 blz. € 18,99. ISBN 9789490338084
