door Rogier de Jong
Hoe groot de kerkdichtheid in Nederland is zou ik niet weten, maar in Engeland is ze enorm. Bijna overal stuit je op godshuizen, groot en klein; de grote gevuld met toeristen, de kleine leeg, geen mens te bekennen. Een uitzondering vormde het kerkje in Cockington, een dorp bij de stad Torquay. Door de deur heen was het geluid van een zingende man te horen. Hij was niet de predikant of de koster maar een passant, vertelde hij. Lid van een gospelkoor – hij zong in elke kerk die hij bezocht. Hij hervatte zijn gezang, dat al snel overging in gebed en daarna in een warm bless you als afscheid.
Lege kerken, het in stand houden ervan kost kapitalen. Een plakkaat bij de kathedraal van Worcester becijfert het bedrag alleen voor die kathedraal al op achtduizend pond per dag. Per dag. De Churches Conservation Trust is de liefdadigheidsinstelling die zich over het voortbestaan van (historische) kerken in het Verenigd Koninkrijk ontfermt. Allerlei projecten worden opgezet om het religieuze en historische erfgoed voor het nageslacht te bewaren, van culturele evenementen tot het aanbieden van logies met ontbijt en natuurlijk vrijwilligerswerk. We zagen een negentigjarige vrouw het mos van een tuinbank schrapen terwijl een minstens even oude man het verschil tussen de victoriaanse en georgiaanse bouwstijl toelichtte. De toewijding waarmee beiden zich van hun taak kweten vond ik ontroerend.
Praktisch is de zogenaamde goodbox die je in de grotere kerken aantreft, een contactloos pinapparaat waarmee je een bedrag kunt doneren.
In het Verenigd Koninkrijk is Noord-Ierland de enige streek die je met een – protestantse – biblebelt zou kunnen vergelijken. In rest van het koninkrijk lijdt de kerk een kwijnend bestaan. Is het belangrijk of jammer dat zoveel kerken leegstaan? Het is in elk geval een teken des tijds. En de leegloop schrijdt nog steeds voort. Het kerkbezoek dunt uit nu de clerus aan gezag heeft ingeboet. Als je nog gelooft, doe je dat in je eentje.
Blijft over de historische en nostalgische waarde van de kathedralen en de oude kerkjes met hun typerende stompe torens met kantelen of hoekspitsen. Binnen vind je een versoberde vorm van katholicisme; vaak wel met een crucifix en een altaar, maar geen rijk gedecoreerde heiligenbeelden en plastische kruisgangen vol zweepslagen en bloed.
De sfeer in die anglicaanse kerkjes is niet zozeer devoot als wel sereen. Hoe heidens je ook bent, aan de verleiding om je te bezinnen op ernstige zaken als je daar binnenkomt is niet te ontkomen. De lege kerkjes hebben iets vredigs, iets wat je ziel goeddoet. En dan is er nog de muziek, soms van een organist die aan het oefenen is, dan weer van een eenzame gospelzanger of van klanken die in je opwellen, bijvoorbeeld de Enigmavariaties van Edward Elgar, de componist die is geboren in de buurt van Worcester, en voor wie een gedenkplaat is aangebracht in de kathedraal daar.
In een van de twee kerkjes van het dorp Parracombe in Noord-Devon lag een gelamineerd A4’tje met een gedicht. Niet zomaar een goedbedoeld vers, maar een mooi en vakkundig geschreven sonnet. Het is opgedragen aan lege kerken en gemaakt door een zekere ‘Anon’, die zich afvraagt of de Kerk van Engeland is verslagen. Het feit dat de dichter anoniem wil blijven, valt te respecteren maar is wel jammer, want je hebt graag een gezicht bij een gedicht.
Defeated? A Sonnet to Empty Churches
Come on. You lot have survived worse things:
Black Death, Plague and two World wars,
The Reformation (Cromwell clipped the wings
Of angels in the roof); and there are scars
On ancient faces, marble noses cropped
And poppy heads beheaded like the King;
And modern vandals too. But you’ve not
stopped Your ageless plain ability to sing
Of something quite indifferent to the now;
Built with a trusting love and potent faith
You stand there still in testament to how
Beauty is not a wafted fleeting wraith,
A ghost which chance can whimsically destroy;
You can be filled, if not by faith, with joy.
Anon (anonymous)
In mijn – vrije – vertaling zou het aldus kunnen luiden:
Verslagen? Een sonnet voor lege kerken
Kop op. Je hebt ergere dingen doorstaan.
De zwarte dood, twee wereldoorlogen,
de reformatie en het stukslaan
van kerkramen onder gotische bogen.
Neuzen die zijn ontnomen aan oude gezichten
en rozige koppen, over de kling
gejaagd door vandalen. Je bent niet gezwicht en
je heldere vermogen om te zingen
over iets wat uit de tijd lijkt geraakt,
maar toch gebouwd is op liefde
doet je daar staan. Bewijs dat gewag maakt
van schoonheid is geen schim, geen fluïde
geest ontsnapt uit de fles van een leugen.
Kop op. Je loopt nog steeds over van vreugde.
Anon(iem)
De vraag of de ontkerkelijking in Engeland de fysieke kerk heeft verslagen, wordt door ‘Anon’ ontkennend beantwoord. De massale aanbidding van God mag dan aan het verwateren zijn – muziek, liefde en schoonheid zijn ervoor in de plaats gekomen en hebben eeuwigheidswaarde. De vreugde die de dichter daarover voelt als hij/zij een verlaten kerk binnenstapt, voelde ik ook.
Het oorspronkelijke Engelse gedicht is hier ook online te vinden.
foto’s ©️ Rogier de Jong
–
