Het vertalen van poëzie

door Hans Puper

Het vertalen van poëzie wordt vaak zeer moeilijk genoemd en soms zelfs onmogelijk, door de Amerikaanse dichter Robert Frost bijvoorbeeld. ‘Poetry is what is lost in translation’, schreef hij. Dat is sterk uitgedrukt, maar zijn uitspraak is wel begrijpelijk. Klank, ritme, beelden, souplesse: ze gaan nogal eens verloren. Neem ‘Bitterbessie dagbreek’ van de Zuid-Afrikaanse dichter Ingrid Jonker. Het gedicht staat in de tweetalige bundel Ik herhaal je; de vertalingen zijn van Gerrit Komrij. Ik geef de eerste strofe in het Afrikaans en zijn vertaling:

Bij Jonker is de speelse vorm (onder andere veroorzaakt door het ritme en de herhaling van de medeklinkers ‘b’ en ‘s’) tegengesteld aan de inhoud, die daardoor des te schrijnender overkomt. Bij Komrij vind je daar niets van terug. Maar misschien had hij andere keuzes gemaakt als de bundel enkeltalig was geweest.
Kiezen moet je voortdurend: wat staat er precies? Is het meerduidig? Hoe ga ik daarmee om? En hoeveel vrijheid kan ik mij veroorloven? Bernlef, die ook veel vertaalde, zei daar het volgende over: ‘Het is als met een partituur. Je mag, moet zelfs, interpreteren, maar waar wordt interpretatie een eigen versie waarbij het origineel in het gedrang komt?’[i]

Onlangs is in Canada Speaking in tongues[ii] verschenen, een bloemlezing uit de poëzie van H.C. ten Berge. Hij bestrijkt zijn gehele dichtperiode: vanaf 1963 tot en met de in 2020 verschenen bundel In tongen spreken. De vertaler is Pleuke Boyce; zij kreeg veel waardering voor haar vertaling van Achterberg: But this Land had no End – Selected Poems.
Breyten Breytenbach schreef het nawoord in de vorm van een lange brief aan Ten Berge met de humoristische titel ‘Nine Good Reasons Why I Cannot Write an Introduction’. Hij heeft Pleuke Boyce heel hoog zitten: “Her ‘translations’ are sublimed in poetry”. Opmerkelijk is dat ‘translations’ tussen aanhalingstekens staat – Breytenbach zal de uitspraak van Bernlef hoogstwaarschijnlijk wel onderschrijven. Hijzelf geeft een beeldende omschrijving van het proces: ‘It takes two to dance. And in Pleuke Boyce you have found someone both initiating and following the steps so that is difficult to know who leads whom. Does it matter?’

Boyce maakt dat waar. Zie haar vertaling van het prachtige, verstilde gedicht ‘Winterzin’; het origineel heb ik overgenomen uit Splendor (2018).

Net als Bernlef interpreteert Pleuke Boyce. Je zou ‘zin’ kunnen opvatten als een gemoedsgesteldheid, maar een prachtige lange zin is het ook en daar heeft zij met haar titel voor gekozen.

Het zou me niet verbazen als Frost het ondanks zijn uitspraak eens zou zijn geweest met wat Breytenbach aan Ten Berge schreef: ‘Your verses and other texts, so powerful in the original and so much part of who and what and where you are (…) come to he reader in this authentic garb as if born and raised in English. One reads them as if they were naked in their original skin!’

____

[i] Johan Reijmerink (2017), De andere stem. Over het dialogisch dichterschap van Bernlef. Eburon, Delft. p. 203.
[ii] H.C. ten Berge (2021), Speaking in Tongues. Selected poems. Translated by Pleuke Boyce. With an Afterword by Breyten Breytenbach. Extasis Editions, Victoria B.C. , 167 p.