Een warme deken
door Paul Roelofsen
–
–
Abnormale Kinderen, geen alledaagse titel; hoe kom je erop en hoe maak je poëzie over abnormale kinderen? Jonathan Griffioen (1987) deed het. Hij werd geboren in Amsterdam en groeide op in Wijk bij Duurstede. Zijn debuut Wijk (2015) gaat over zijn jeugd in deze stad en werd genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs, voor zijn tweede bundel Gedichten met een Mazda 626 (2018) ontving hij de J.C. Bloemprijs. In deze bundel worden de gedichten bijeengehouden door de herinneringen van ik-figuur die aan autisme lijdt. De school voor speciaal onderwijs die hij bezoekt en de therapieën die hij moet ondergaan spelen daarin een belangrijke rol. Dit wetend is Abnormale Kinderen wel een titel die aansluit bij die van de twee voorgaande bundels.
De meeste gedichten hebben geen titel en zijn voor een deel verhalend en voor een deel lyrisch. Bij het aanhalen van dichtregels zal ik de bladzijde(n) aangeven waaruit ik citeer. De eerste vraag die de titel van de bundel bij mij oproept is tot welke groep abnormale kinderen Griffioen zich richt. Uit de tekst van de inleiding door de onderzoekers Binet en Simon wordt duidelijk dat abnormaal in de bundel wordt gezien als cognitief lager dan normaal, wat als een gebrek wordt gezien. (Het betreft dus zwakbegaafden, niet hoogbegaafden). Abstract denken, en alle andere mentale operaties die ermee te maken hebben, zijn voor deze kinderen een gesloten domein.
Hoewel de bundel geen ontstaansgeschiedenisboek van het onderwijs is, geeft het wel een kijkje in hoe het basis en met name het speciale onderwijs voor deze kinderen tot stand is gekomen.
geschiedenis van het onderwijs?
–
In de middeleeuwen – er was eens een
dorpsschool,
–
in het lokaal zaten lokale kinderen,
zij vielen onder bewind van een
onderwijzer,
–
die ze sloeg met een
speciaal voor de tucht ontworpen plank, net zolang
tot ze konden lezen en schrijven.
–
Blz.33
Hierna twijfelde men eeuwenlang of het zin had abnormale kinderen met het alfabet kennis te laten maken. Handvaardigheden werden hen wel bijgebracht. Blz. 7 tweede strofe: ‘Velen leken te denken dat er / nauwelijks heil in ligt, / een handvol gekke kinderen de letters / te leren.’
Maar men geloofde ook in de kip die gouden eieren legt; misschien viel er toch winst te maken met het oprichten van scholen voor onderwijs aan deze bijzondere kinderen. En zo ontwikkelden zich vooral rond 1900 meerdere vormen van dit onderwijs dat vanaf 1952 op LOM – en MLK scholen werd gegeven; LOM staat voor leer en opvoedingsmoeilijkheden, MLK voor moeilijk lerende kinderen; in 1998 zijn deze vormen samengevoegd tot het speciaal basisonderwijs (SBO).
In de gedichten die niet over de geschiedenis en de structuur van het onderwijs aan zwakbegaafde leerlingen gaan, staat de beleving van deze kinderen zowel binnen als buiten de schoolmuren centraal. Griffioen kon wat dit betreft putten uit eigen ervaring, hij volgde zelf het speciaal (of buitengewoon) onderwijs.
een glas, en ineens herinnert hij het zich
weer: de geschiedenis. De dag dat zijn
psycholoog plotseling dood was, het
onderzoeksverslag dat hem bespaard is
gebleven.
–
Kom, zegt hij tegen een debiel
bij hem uit de buurt, zullen we doen alsof we
vrachtwagens zijn, we kunnen
vrachtwagens zijn.
–
Waarna ze die werden.
–
Ze maakten zich breed en uit hun kelen
klonken geloofwaardige
vrachtwagengeluiden.
–
De jongens stegen cabinehoog
boven hun lichaam uit.
–
Blz.28
Duidelijk is dat het deze kinderen niet ontbreekt aan fantasie en verbeeldingskracht. Dat het gedicht begint met de naam van de schrijver en acteur Herman Koch is ook bijzonder. Verder in de bundel worden o.a. de dichters Nachoem Wijnberg, Rutger Kopland, Thomas Tranströmer en Hans Faverey genoemd die abnormale kinderen bestudeerden en er over schreven. Griffioen noemt hen psychiaterdichters.
–
Bloems onsterfelijke nachtegalen
vliegen over
–
de hoofden
van de abnormale kinderen
–
voorzichtig, langzaamaan
vliegen de raven (Hugin en Munin)
–
die zich alles menen te heugen,
achter hen aan.
–
Er is een grote spar niet ver van hier
die ons alles kan uitleggen
Een mythisch gedicht dat als een warme deken over de zwakbegaafde kinderen wordt gelegd.
N.B. Het kleine gedicht en grafschrift ‘De nachtegalen’ van J.C.Bloem speelt een grote rol in dit vers. Voor wie het niet kent: ’Ik heb van ’t leven vrijwel niets / verwacht, / ’t geluk is nu eenmaal niet te / achterhalen. / Wat geeft het? – in de koude voorjaarsnacht / Zingen de onsterfelijke / nachtegalen.’
Een originele, leerzame en zeer sterke bundel.
____
Jonathan Griffioen (2025). Abnormale kinderen. Uitgeverij Lebowski, 69 blz. 22,99 euro. ISBN 9789048867226
