door Wopke M.R. van der Lei
–
© foto Wopke van der Lei, schilderij expressionist Jentsje Popma
De vriendelijke receptie van de zoveelste versie van Het Groot Verzenboek van Jozef Deleu door Marc Bruynseraede in Meander behoeft naar mijn mening enige nuancering.
De bundel wordt wel erg positief, zelfs enigszins oubollig besproken zonder dat vakinhoudelijke argumenten daarbij worden genoemd. Deleus meermaals verschenen en volgens Bruynseraede 1.1 kg. zware bundel mag dan inmiddels een heel plantsoen aan bomen hebben weggevaagd, de bonte verzameling aan gesprokkelde gedichten die dit heeft opgeleverd, staat bij menigeen op een vergeten plek in de boekenkast.
Het verdienmodel dat ten grondslag ligt aan bloemlezingen is dat van het gemakkelijke geld. Uitgeverijen zijn er dol op: de mooiste gedichten over de liefde, het leven, de natuur; voorbeelden te over. Natuurlijk mag literatuur aangewend worden om geld te verdienen, geld dat door uitgeverijen voor een deel wordt gebruikt voor nieuwe, riskante projecten. Bloemlezingen vallen daar niet onder. Graai her en der wat gedichtjes weg, editen hoeft nauwelijks, disclaimer erbij dat alles wordt gedaan om de auteurs te betalen, een goedkoop omslag volgens het ontwerp van het nichtje van de loonadministrateur en de kassa rinkelt reeds. Het is evenwel niet alles goud wat er blinkt. Bloemlezingen staan lezers al snel tegen en weerhouden kopers van de aankoop van echte bundels. Verzamelingen worden doorgebladerd, nauwelijks gelezen en snel weggelegd.
Dat heeft zo zijn reden. Gedichten in bloemlezingen zijn uit hun oorspronkelijke bundel gelicht en krijgen contextloos een nieuwe plaats toebedeeld in gemakkelijk uitgegeven werkjes. Originele poëziebundels worden daarentegen zorgvuldig gecomponeerd, waarbij de volgorde van de originelen extra betekenis genereert. Gedichten verwijzen naar elkaar, hun samenhang geeft de diepgang die in de bloemlezing verdwijnt. Zelf koop ik daarom de bundels. Bloemlezingen laat ik liggen, hoewel ik moet toegeven dat ik die van Komrij wel in de kast heb staan. Misschien is Gerrit Komrij wel de witte raaf in de zwarte zwerm van het krassende bloemleesgevogelte, maar ook bij deze blijft de keuze van de gedichten dubieus. Elke lezer zou het weer anders doen en bloemlezingen verworden snel tot een charade, een bonte reeks van uit hun verband gelichte teksten. Gedichtenlijsten op het internet zijn helemaal bar en boos. Dat overgetypt jatwerk zit boordevol typ, spel-, stijl-, interpunctie- en typografiefouten. Dat laatste geldt Deleus collectioneursschap niet. Voor het uitvlooien van de juiste versies verdient hij zeker een voldoende.
Deleu heeft al veel selecties het licht doen zien. Als scholier genoot ik van zijn enorme citatenboek dat ook handig was voor debat- en schoolclub. Bij gebrek aan plankruimte heb ik dat exemplaar een paar jaar geleden verwijderd. Op de herziene uitgave van het ‘verzenboek’ van onze Belgische bard zijn alle hierboven genoemde bezwaren van toepassing. Dat de gedichtenreeks is gesorteerd op thema is een blamage. Het aantal thema’s in literatuur wisselt niet alleen van gedicht naar gedicht maar wisselt ook binnen de gedichten zelf. Verzamelcriteria als leven, liefde en dood (en de rest) zijn marketeertrucjes en voldoen aan geen enkel literair criterium. Literatuur draait niet om thema. Thema’s bepalen niet of bellettrie de moeite waard is om te lezen. Bezorgde Ouders van Reve is een meer dan fantastisch boek, maar het thema? Ik zou het niet weten. In fictie, proza of poëzie, draait het om taal, om verbeelding, om inbeelding, om stijl, om humor, om opbouw, om ritme, om tijd, perspectief, intertekstualiteit en ga zo maar door. Het is dit borrelend ferment dat van letters kunst schept. Thema’s doen er niet toe. Uit onze middelbareschooltijd weten we nog wel dat boekenspreekbeurten niet om aan te horen waren als de spreker begon met het navertellen van de thematiek. Literatuurlijsten gerangschikt volgens thema komen vreemd genoeg nog steeds voor. Gedichtenbundels ingedeeld volgens ditzelfde principe liggen bij bosjes in de boekhandel. Het werkelijke van het schijnbare wordt niet onderscheiden door thematiek. Laat bloemlezingen daarom lekker liggen. De Honderd Mooiste Gedichten over de Dood? Brrr, op dat parcours waait een kille wind.