Wat kun je leren van dichter en docent Tsead Bruinja? (2)

Tsead Bruinja (Rinsumageest, 1974) is dichter en woonachtig te Amsterdam. In 2019 en 2020 is hij Dichter des Vaderlands van Nederland. Vanaf 2012 is Bruinja werkzaam als docent aan de opleiding Creative Writing te Arnhem en van 2017 t/m begin 2019 was hij ‘Dongeradichter’ van de gemeente Dongeradeel.
Bruinja debuteerde in het Fries in 2000 met de Friestalige bundel De wizers yn it read/ De wijzers in het rood (Bornmeer) en in het Nederlands in 2003 met Dat het zo hoorde (Contact). Bruinja stelt bloemlezingen samen, recenseert, presenteert, interviewt en treedt op in binnen- en buitenland (o.a. in Peru, Oekraïne en Zimbabwe).
Bruinja’s bundels werden genomineerd voor de Jo Peters PoëziePrijs, de Ida Gerhardtpoëzieprijs en de Obe Postmapriis. Zijn meest recente bundels zijn Hingje net alle klean op deselde kapstôk / Hang niet alle kleren aan dezelfde kapstok (Afûk, 2018) en Ik ga het donker maken in de bossen van (Querido, 2019).

Mirthe Smeets ging met hem in gesprek. Het interview verschijnt in 2 delen, dit is deel 2. Deel 1 verscheen 5 november. De gedichten worden af en toe vergezeld van een toelichting door Bruinja.

Het tweede deel gaat vooral over zijn docentschap aan de opleiding Creative Writing in Arnhem.

foto Tessa Posthuma de Boer

Eerder gaf je aan dat het lesgeven aan de opleiding Creative Writing in Arnhem een grote invloed op je lezen had. Kun je dat toelichten?
Ik las al doelgericht, maar ik lees nu ook met het oog van een docent. Ik kijk ook of ik een gedicht geschikt vind om in mijn les te gebruiken. Of er een techniek, retoriek of vorm in zit, waar je over kunt praten. Vooral dat laatste telt als je colleges geeft. Een technisch-goed gedicht is soms toch niet goed te bespreken.
Ik voorzie gedichten van studenten van commentaar en praat veel over hoe ik denk dat een dichter werkt en waarom een gedicht werkt. Door dit alles ben ik anders gaan lezen en schrijven.

Als dichter leer je al veel van je eigen redacteur. Daardoor leer je anders te denken. Door deze baan is dat bij mij nog wat scherper ontwikkeld. Het klinkt cliché maar er kwam meer verlangen naar helderheid bij mij.
Vroeger brak ik gedichten visueel af, vooral vanwege esthetische overwegingen. Later ben ik meer gaan afbreken op adem, gericht op leesbaarheid. Het moet geen trucje worden, geen puzzel. Ik werd me bewuster van de lezer en maakte weloverwogen keuzes. Dat laatste vind ik ook belangrijk om door te geven aan mijn studenten. Als ze iets schrijven dat misschien moeilijk te bevatten is voor de lezer, dan kan dat, als ze er maar over nagedacht hebben. Als ze maar staan voor hun keuzes en beseffen wat het effect is van wat ze doen.

Je zegt nu beter en anders te zijn gaan schrijven door deze ervaringen. Dat is positief. Heeft het je nooit geblokkeerd, die aanwezige, interne redacteur? Om nog maar te zwijgen over het meekijkende publiek als Dichter des Vaderlands?
Ik voel me nooit vrij! Ik weet dat mensen meekijken als ik werk in de publieke ruimte. Ik schrijf ook gedichten voor de radio en daarbij moet ik soms concessies doen, om aan een bepaalde verstaanbaarheid te voldoen. Ik stond daar niet altijd om te springen maar heb ervan geleerd. En het gebeurt geregeld dat ik bij een nieuwe opdracht denk: ik kan het niet, ik wil het niet, ik ga het nooit meer doen. Maar na een uur is dat wel voorbij.

Wat maakt dat je telkens toch weer doorgaat?
Nieuwsgierigheid. Dwarsigheid. Bewijsdrang? Toch wel. Het zou zo definitief zijn als ik zou stoppen. Van de 40 gedichten die ik in een jaar tijd schrijf, zijn er altijd wel 5 die verrassen. Dan gebeurt er iets onverwachts. Het is een doorbraak. Daar haal ik voldoening uit. De lezer heeft het misschien niet altijd door, maar ikzelf wel. En dat moment, dat gevoel, dat neem ik mee, alsof het een gecomprimeerd bestand is dat ik later kan uitpakken. Ik kan daar nog vaak naar teruggrijpen.

Wanneer zie je bij nieuw talent: dit wordt wat?
Ik kijk eerst naar wat er gebeurt. Pas later zoom ik in op de kwaliteit. Ik verwacht dan dat het net zo gaat als bij mij. Dat iemand zijn eigen stem vindt, door in het eigen dialect te schrijven. De oudste klanken die de studenten in hun mond hadden, waren dialectklanken. Er kan een bepaalde muzikaliteit naar voren komen, ook als ze daarna weer in het Nederlands gaan schrijven. Het levert nieuw perspectief op, via een oud perspectief (dat je eerder niet had verkend). Het is een verrijking voor je gedichten. Dit is jouw weg… Of het nu goed wordt of niet.

Wat vind jij belangrijk om studenten mee te geven bij optredens?
Ben je bewust van wat je doet. Zorg dat de omstandigheden optimaal zijn. Je lichaam heeft er alles mee te maken. Als je goed in je lijf zit, als je weet hoe je staat, ademhaalt, je stem gebruikt … dan gaat je gedicht ook anders klinken.
Je gaat je eigen gedicht ook anders horen.

En weet… op het moment dat je voordraagt, dat je je gedicht afmaakt voor je publiek, verrijkt dat je. Het vergroot je mogelijkheden. Deze denkwijze probeer ik ze mee te geven.

En wat leer je ze over onzekerheden?
Ik ben geen psycholoog, therapeut, dus daar ga ik niet heel diep op in. Maar onzekerheden horen er ook een beetje bij. Die heb ik zelf nog steeds.

Hoe ga jij om met onzekerheden?
Ik ben niet bij elk optreden onzeker. Het ligt eraan wie er zit en wat ik ga doen… Uiteindelijk stap je erover heen en neem je je verantwoordelijkheid voor het werk. Je weet dat je dat te doen staat. Je gebruikt het nerveus worden op een gezonde manier. Als ik er dan toch sta… dan neem ik die rol ook serieus, dan maak ik er ook wat van.
Ik geniet van op het podium staan, van contact maken met publiek. Soms verbloem ik zenuwen door grapjes of door een bepaalde manier van aanzetten bij een voordracht. Dan kijk ik hoe dat het publiek bereikt.
En daarnaast… je kunt ook kwetsbaar zijn op het podium, qua persona, figuur, karikatuur. Je maakt een keuze, probeert iets terug te krijgen van het publiek… Als dat gebeurt, dan raak je je onzekerheid kwijt.