Een zwijgende lezer van een dichter die het niet wilde zijn
door Wim Platvoet
–
–
Deze bespreking van de bundel met gedichten van Louis Lehmann bestaat uit drie onderdelen, overeenkomstig de drie mededelingen op het omslag: (1) EEN KEUZE UIT DE POËZIE VAN LOUIS LEHMANN, (2) Gij zult niet bloemlezen! en (3) ERIK BINDERVOET. Ik begin uiteraard met datgene wat de te lezen inhoud van de bundel is: de gedichten van Louis Lehmann (1920-2012). Uit de inhoudsopgave kunnen we opmaken dat er geput is uit 22 bronnen, hetgeen wijst op een rijk en actief dichtersleven, waarbij nog komt dat Lehmann tussen 1966 en 1996 niets heeft gepubliceerd. De gedichten zijn door de samensteller niet chronologoisch geordend maar ingedeeld naar negen thema’s, zoals steden, varen, paren, reizen, muziek en poëzie, thema’s waarover Lehmann met kennis van zaken zijn belevingen op een poëtische wijze weet te verwoorden. De gedichten van Lehmann zijn erg toegankelijk, en meestal plezierig om te lezen. Er worden geen zware thema’s aangesneden en de toon is vaak erg luchtig, juist als Lehmann serieuze poëtische mededelingen wil doen: ‘Ik zeg wat ik steeds heb gezegd en nog steeds niet gezegd heb / poëtische woorden zeggen niets’. Lehmann beheerst de verschillende vormen van poëzie, en laat zich in zijn langste cyclus ook uitgebreid uit over de Ars Poetica, de ‘Trotse taal van het tekort’, en wel ‘in begrijpelijkheid, / die ik herleid / alleen tot mijn / onderbewustzijn’. Deze poëtica is niet abstract, maar zij is er een met voorbeelden, zoals de titel van de cyclus aangeeft. Veel gedichten hebben de vorm van een sonnet, maar zijn niet meer dan ‘zomaar sonnetten’, waarbij juist het Volmaakt sonnet de uiterlijke vorm van een sonnet heeft, maar alleen maar bestaat uit niet-bestaande woorden waardoor elke begrijpelijke inhoud teniet wordt gedaan en alleen nog maar de zuivere vorm van het door Lehmann geliefde sonnet overblijft. Of dit nog een volmaakt sonnet is laat Lehmann graag aan de lezer over. Of zijn het ‘woorden van and’ren, gelezen, gehoord / met het stemloos gehoor van de zwijgende lezer’? Het is prettig om te grasduinen in deze bundel, je te laten verrassen door Lehmanns poëtische kijk op de wereld en op zijn eigen leven. Een mooi voorbeeld:
–
Rijdt u maar aangenaam door mijn geschriften,
mijn fiets is de getuige van mijn driften.
–
Dat zint hem niet, hij zint op wraak en
hij wappert met mijn haar en regenjas,
de laatste liefst tussen zijn spaken.
–
Hij wenst, als blijkt uit zijn langdurig heng’len,
zich even vurig met zijn buurfiets te verstreng’len
–
als ik met haar erop, als ’t mooglijk was.
–
De bundel bevat een ruime keuze uit de poëzie van Louis Lehmann. Over Louis Lehmann schrijft Erik Bindervoet in zijn verantwoording dat hij ‘van zichzelf al een complete bloemlezing van de Nederlandse poëzie van de 20ste en de 21ste eeuw tot dusver!’ is. Dit lijkt me niet alleen complete onzin, maar ook zowel een miskenning van de eigenheid van Lehmanns poëzie als van de gevarieerdheid van de Nederlandse poëzie. De bundel bevat simpelweg een keuze uit de poëzie van Louis Lehmann, een keuze die uiteraard subjectief is en die dan ook niet verantwoord hoeft te worden met een loze kreet. De ‘gelukzalige onbevangenheid’, van waaruit Bindervoet zijn uiterst subjectieve keuze heeft gedaan, is dan een voldoende verantwoording. Lehmanns ‘zwijgende lezer’ moet het met deze keuze doen, en deze lezer is daar zeer tevreden mee, ook als het gaat om wat ingewikkeldere gedichten, zoals het sonnet ‘Barcelona’:
hekvormig, ’t Catalaanse wapenveld.
Een hek dat groen Europa denkt gesteld
voor waar wijn paars is en grond okergeel.
–
Groen is het tot de stad met weelde aan
Jugenstilpuien, maar vaak aan een muur ’t
bekend alarm: ‘Ze slopen onze buurt!’
Sardanakringen kunnen er ontstaan.
–
Na sjilp van ’t fluitje, tik van minitrom,
danst werkman, huisvrouw, meisjes in shorts rondom
supermarktzakken, jassen (bril erop),
–
bij blikken hobo, diepe koperbas,
een rekendans, haast statisch, stap en hop,
wat links, wat rechts, of ’t de geschied’nis was.
–
Tot slot is er de bloemlezer zelf, wiens naam zowel pontificaal op het omslag als bovenaan op de titelpagina staat, en die bij het openslaan van het boek de lezer trots aankijkt. Kijk mij eens, ik ben de bloemlezer die Lehmanns gebod tot jullie geluk in de wind heeft geslagen en daar moeten jullie erg blij mee zijn! En dat is niet het enige dat ik heb gedaan! Ik heb elke afdeling van een mooie tekening voorzien, en ik heb ook nog zeven fantastische nawoorden geschreven, waarvan de vijftien gebruikte fonts in het colofon allemaal worden genoemd! Het colofon opent dan ook even pontificaal met de regel: ‘Gij zult niet bloemlezen! van Erik Bindervoet verscheen in november 2021 bij AFdH Uitgevers.’ De naam Louis Lehmann komt op de colofonpagina slechts één keer voor: als degene van wie Eddy Posthuma de Boer de ertegenover liggende foto heeft gemaakt.
Dan is er nog het uiterlijk van de bundel, die prachtig is vormgegeven. Een extra reden om deze bundel aan te schaffen en de gedichten van Louis Lehmann te lezen. Tegelijkertijd met deze bundel is bij AFdH Uitgevers een biografie over Louis Lehmann verschenen, geschreven door Jaap van der Bent: De dichter die het niet wilde zijn. Leven en werk van Louis Lehmann.
____
Erik Bindervoet (2021). Gij zult niet bloemlezen! – Een keuze uit de poëzie van Louis Lehmann. AFdH, 256 blz. € 25, ISBN 9789493183254
