Een jubileum
door Hans Puper
–
–
Het Liegend Konijn bestaat twintig jaar en ik wil de gedreven oprichter en redacteur Josef Deleu daar van harte mee feliciteren. Hij heeft de Nederlandse poëzie een niet te overschatten dienst bewezen door in zijn tijdschrift meer dan vijfduizend nieuwe gedichten op te nemen van meer dan vierhonderd dichters, rijp en groen.
Wat ik heel aantrekkelijk vind, is dat Deleu nooit voorrang gaf aan hermetische of juist zeer toegankelijke poëzie en alles wat daar tussenin zit. Daardoor krijg je een goed overzicht van wat er gaande is – op papier tenminste. Dat betekent niet dat hij geen duidelijke voorkeuren heeft. Iets wat je van tijd tot tijd in zijn voorwoorden leest en ook nu weer: goede dichters spreken de waarheid, iets wat niet altijd op prijs wordt gesteld. Deleu: ‘Ze worden door de macht als hinderlijk beschouwd en door de markt als niet-rendabel weggezet’. Die markt: dat weten we, dat behoeft verder geen betoog. Maar dat machthebbers poëzie als hinderlijk ervaren, is minder waarschijnlijk: ik denk dat het aantal poëzielezers onder hen verwaarloosbaar klein is. Maar hoe dan ook, het amusante gedicht ‘Lof van Onan’ van Luuk Gruwez zou door een poëzieminnende Nederlandse of Vlaamse bisschop nooit worden doorgestuurd naar de paus. De eerste strofe: ‘Er is een boel verheffends, zelfs godsdienstigs / aan onaneren. Geen heer van stand of hij heeft / ooit geonaneerd. En is niet ook de paus in Rome / urbi et orbi klaargekomen, vermomd als duif, / geliefd bij het gelovige gevogelte? // (…).’ (p. 90).
Bekende dichters, waaronder Mark Boog, Annemarie Estor, Piet Gerbrandy, Sasja Janssen, Hester Knibbe en Michael Tedja leverden boeiende bijdragen. Er zijn citaten die je na eerste lezing bijblijven. Zo heeft het eerste distichon van het derde gedicht in de serie ‘MIND YOUR STEP’ van Hester Knibbe de kracht van een spreekwoord: ‘Noem de zwerver een pelgrim / en er kruipt schoonheid in zijn lompen.’ (p. 130). En aan de vier gedichten van Rozalie Hirs zie je direct dat poëzie en muziek (ze is ook componist) bij haar hand in hand gaan. Het tweede gedicht, op p. 113:
–
op onvoorstelbare wind en kerosine om vooruit
–
te komen tot bepaalde snelheid stralen motoren
van zuurstof voorbij korzelige beelden tover dan
–
de zwarte doos tevoorschijn daal af door ringen
van de hel door lichtvervuiling voorbij de harde rots
–
vallen geluidsbestuivingen op zijn zachtst gezegd
turbulente eindigheiden boven woonwijk en speeltuin
–
jagen ja verder na nemen nee voor wat het is
het nieuwe spookdanslied van de heilige vogel
–
Als je nog geen vliegschaamte had, krijg je die nu.
Dertien dichters hebben nog geen bundel gepubliceerd: Isa Altink, Stefan Clappaert, Kate Dejonckheere, Lies Gallez, Frederik Hautain, Sarah de Koning, Lena Plantinga, Sasha Popowycz, David Van Reybrouck, Linda Veldman, Ludwien Veranneman, Twan Vet en Maaike de Wolf.
Aangrijpend zijn de gedichten van Sasha Popowycz (1981). Heel ongemakkelijk ook, gezien het oorlogsdrama in Oekraïne, maar dat is geen reden je ogen te sluiten voor historische gebeurtenissen. Een deel van de Oekraïners koos tijdens de Duitse bezetting voor de nazi’s, met het doel een zelfstandige staat te realiseren. De militaire, extreemrechtse organisatie UPA speelde daarin een belangrijke rol. Na 1945 voerden zij nog enkele jaren een partizanenstrijd tegen de Sovjet-Unie.
Dat een deel van de nationalisten de ene massamoordenaar inruilde voor de andere, was vrijwel zeker te wijten aan de Holodomor (1932/1933), de door Poetins held Stalin en diens loyale zetbaas Chroesjtsjov bewust veroorzaakte hongersnood. Ze zetten een desastreus verlopende collectivisatie van de landbouw door, bekostigden een vijfjarenplan voor industrialisatie met een gigantische export van Oekraïens graan en lieten miljoenen als onwillig beschouwde boeren naar Siberië deporteren. Het geschatte aantal hongerdoden loopt uiteen van 3,5 tot 7 miljoen. Een excuus voor de wandaden van de UPA is dat natuurlijk niet.
Ik vermoed dat het dorpje Vilśany uit het gedicht in een voormalig Pools gebied lag in het noordwesten van Oekraïne, waar de Sovjets en UPA in 1945 nog steeds in gevecht waren.[i]
–
–
op woensdag zeven maart vijfenveertig
werden zestien prominente burgers
van Vilśany geliquideerd het ging snel
en sneller dan onweer opdoemt en gaat
–
voor wie telt in de uren van de god
kwamen ze in september een tweede keer
om al wie nog restte behalve twee
gezinnen de Sovjetsteppe in te jagen
–
aan het eind van de maand kwam de UPA
en stak de leegstaande chata’s in brand
opdat er geen Polen zouden wonen
–
en zo verdween Vilśany Vilśany werd
op de laatste maandag van september
een rookpluim en kent sindsdien geen grenzen
–
(p. 167)
–
Niet alle gedichten zijn zo heftig. Mooi zijn de verstilde gedichten van Miriam van Hee. De beschrijving van de Maas, gekoppeld aan de gemoedstoestand van de dichter, is prachtig:
–
–
dit had je niet van de maas verwacht, hij slingerde zich
tussen donkere bermen, en al was hij breed, hij
vorderde snel en geestdriftig alsof hij wist
–
waar hij zijn moest, gisteren zag je een reiger, hij vloog
met vertoon naar de overkant, als naar een afspraak
maar het was nog te vroeg voor een nest, regen
–
ging over in natte sneeuw en je ging voor een winkelraam
staan om onder de luifel te schuilen, wat er verkocht
werd was leegte en stof, en je dacht
–
aan morgen, een dag als een schoongespoeld glas, maar
eerst moest je zien als de maas door de avond
te stromen, ruisend en tomeloos
–
(p. 219)
–
Moge Het Liegend Konijn nog vele jaren voortbestaan.
__
[i] De geschiedenis van de UPA en de massamoorden waarvoor deze organisatie verantwoordelijk was, vindt u hier.
____
Het Liegend Konijn 2022/1. Tijdschrift voor hedendaagse Nederlandstalige poëzie. (2022). Onder redactie van Jozef Deleu. Pelckmans, 269 blz. € 20,00. ISBN 9789464016819
