Een piëta van vader en zoon
door Æde de Jong
–
–
Pieta is de zesde dichtbundel van Mischa Andriessen en het laatste deel van een drieluik over de liefde, na Winterlaken (2019) en Het Drogsyndicaat (2021). De poëzie in Pieta gaat, zoals de titel al aangeeft, over liefde met een rouwrand eromheen. Andriessen behandelt dit thema aan de hand van de verhalen over Judith en Holofernes, Ikaros en Daidalos, Steve en Justin Townes Jones en Andriessens eigen vader.
Mischa Andriessen zag een piëta in de foto op de binnenhoes van J.T., het coveralbum dat Steve Earle in 2021 maakte als eerbetoon aan zijn zoon Justin Townes Earle, die in 2020 op 38-jarige leeftijd aan een overdosis van met fentanyl versneden cocaïne overleed. In tegenstelling tot de klassieke piëta van Maria met een gestorven Christus, gaat het in (een aantal van de afdelingen van) de bundel Pieta om een piëta met vader en zoon.
Pieta is een bundel over ‘zelfverlies’. Andriessen speelde al langere tijd met het idee om daarover te schrijven, en na het zien van de binnenhoes van J.T. is ‘het vader/zoon-thema voor mij in beide rollen het meest wezenlijke thema in mijn leven geweest,’ aldus Andriessen in een interviewtje met Boekhandel Athenaeum. De cyclus (afdeling) ‘Pieta’ – dus niet de hele bundel – is eveneens ter nagedachtenis aan (de naar Townes Van Zandt vernoemde) Justin Townes Earle. In ‘J.T.’, het openingsgedicht van deze cyclus, verwijst Andriessen losjes naar het nummer ‘The Saint Of Lost Causes’ en spreekt het lyrisch ik Justin Townes Earle toe:
Dat je niet leger kunt zijn elke dag in het teken staat
Van de wil te vergeten wat voor leegte je hebt geërfd
Het voor even niet weten wie je al zo lang in wezen bent
Ik kan iedereen aanraden om het album J.T. op te zetten bij het lezen van deze bundel en eventueel ook de uitvoeringen van Justin Townes Earle zelf te beluisteren. Er gaat een ongekende treurige schoonheid uit van een vader die een eerbetoon brengt aan zijn veel te jong overleden zoon. De poëzie is beklemmend, pijnlijk – prachtig.
In het volgende gedicht, het eerste gedicht ‘Pieta’ (van de twee) in de afdeling/cyclus ‘Pieta’, lijkt de vader, Steve Earle, aan het woord te zijn.
Haatte je meer dan eens om dezelfde reden
Haatte vooral ook mezelf ik heb deze zwakte
Aan je doorgegeven dat je altijd weer toegaf
Om terug te vallen in de extase of juist de leegte
Te vullen wanneer het je niet lukte haar te vinden
Die toegeeflijkheid dat gebrek aan wilskracht
Had je regelrecht van mij zo sterk als ik ten slotte toch bleek
Kon jij niet zijn zo onafhankelijk als ik werd
Steve Earle, ‘de lastige, rebelse jongen, die vaak problemen had met de autoriteiten’ en net als zijn zoon misbruik maakte van drank en drugs, zou later weer op het rechte pad komen. Zijn zoon was die ‘tweede kans’ niet gegund: ‘Je viel diep voor mijn falen kwam er geen tweede kans / Je viel en ik ving je niet al droeg ik je vanaf toen overal / Naartoe (…)’. Zijn zoon, die zowel qua gedrag als uiterlijke kenmerken op hem lijkt, bezwijkt aan wat de vader wel wist te overwinnen. De toon van het gedicht is verwijtend, de zoon is ‘zwak’, heeft een ‘gebrek aan wilskracht’ en de vader laat hem vallen, maar na zijn dood draagt hij hem overal naartoe. Het is de vraag of Andriessen Earle senior die woorden in de mond legt of dat dit op waarheid gebaseerd is.
In het tweede gedicht ‘Pieta’ beschrijft het lyrisch ik hoe de vader zijn zoon moet begraven (‘Hij in de armen van zijn zoon die met de kracht die hem rest / Dan naar het verse graf de laatste lange meters aflegt’) en smeekt ‘om kracht de kracht te aanvaarden / Wat onaanvaardbaar is’. Hij koestert nog een klein beetje hoop dat zijn zoon onverhoopt toch nog tot leven komt: ‘De wet nog eens te tarten gewoonweg te herstellen de orde van leven / De bleke wangen weer vol bloed de stille borst vol adem te laten zijn’.
Nature morte
De eerste cyclus ‘Nature morte’ heeft Andriessen opgedragen aan zijn eigen vader, die in 2023 overleed, en de cyclus over Justin Townes Earle is in feite een thematische omkering hiervan. Het eerste gedicht uit deze cyclus, ook ‘Nature morte’ geheten, beschrijft hoe de oude vader ligt te slapen. Hoe hij krachten spaart, ‘de tijd rekken als een veer’ en de slaap ‘de repetitie is van wat op een dag echt zal zijn’. Het is een teder eerbetoon aan zijn overleden vader:
Het is fijn van je gezicht de rust te lezen
Dat je niet bang was geen pijn hebt geleden
Dan ga ik staan buig me over je heen
Druk een kus op je voorhoofd en vertrek
Dit is poëzie op z’n best; gedichten over klassieke thema’s, die verwijzen naar een breder intertekstueel web van canonieke verhalen en schilderkunst (Judith en Holofernes), mythologie (Ikaros en Daidalos), muziek (Steve en Justin Townes Earle) en een heel scala aan kunstenaars en denkers, waarvan Andriessen (pas na het schrijven?) in zijn eigen gedichten ‘echo’s kon herkennen’: Montaigne, Reve, dEUS, Plato, Gustav Klimt (zie de verantwoording voor de hele lijst).
____
Mischa Andriessen (2024). Pieta. Querido, 136 blz. € 21,99. ISBN 9789021440767
