Bladeren door Meander

‘Autocue voor lockdown’ van Bart Stouten is volgens Tom Veys een mooi voorbeeld van 'stream of consciousness', opgeschreven tijdens de coronapandemie in lockdown. Veys: ‘De vorm van deze bundel is als een roltekst voor een televisiepresentator met tussenin camera-aanwijzingen die in het cursief worden afgedrukt. In die zin schrijft Bart Stouten een prozagedicht waarin zijn eigen gedachten een poëtisch spel spelen.’

Na de Balkanoorlog was schrijver en kunstenaar Els de Groen verbijsterd. Ze moest haar gedachten ordenen en ontdekte poëzie als de trap naar het diepst van de ziel. De filosofische component is belangrijk, humor helpt om te relativeren. Kinderboeken schrijft ze echter niet meer, die onbevangenheid is ze kwijt. 'Ik wil hen niet voortijdig ontgroenen.'

Matthijs de Ridder schreef een vuistdikke biografie over de Vlaamse dichter Paul Van Ostaijen. Een fascinerend naslagwerk. De ondertitel luidt: ‘De dichter die de wereld wilde veranderen’. In deze bespreking onderzoekt Marc Bruynseraede of deze stelling klopt en of het Van Ostaijen ook is gelukt om die wereld te veranderen: ‘Feit is in alle geval dat de biografie overduidelijk heeft aangetoond dat er in het werk van Van Ostaijen sprake is van een uitgesproken maatschappelijk engagement.’ Een longread.

Een huis van licht en langgerekte zeilen, een blonde vrouw meevoeren langs mijn zij, wind die als een antilope voorbij scheert en liefde gelijk een gouden zomerdag. Drie zomerse gedichten: van Monique Wilmer-Leegwater, Hendrik Marsman en K. Schippers.

‘Op falende furiën, mieren en ander leven’ is het debuut van Odile Schmidt. Volgens Peter Vermaat is deze titel: ‘niets anders dan een zwaktebod, een gelispeld excuus voor het ontbreken van taal waaruit de furiën zich op de lezer storten en zich vasthaken in zijn vlees en bloed.’ Wat overblijft is een stortvloed aan beelden waar je alles in kunt zien of niets. Maar: ‘Poëzie is geen routekaart voor psychisch ontheemden, het levert geen anamnese, het biedt geen diagnose en al helemaal geen sluitende begroting.’

Jan Loogman over afscheid. ‘De keerzijde van het einde, het verlies dat bij afscheid hoort, is de blanco bladzijde, de zee aan mogelijkheden, de opening naar het onbekende dat winst kan brengen, wie weet.’ Met prachtige strofen van dichters, de troost van een gedicht met veelzeggende titel ‘Travel’ van Edna St. Vincent Millay en een dansje.

Vrede in de duur van het gedicht. Els van Thuyne geeft niet alleen de woorden vorm maar ook de dichter zelf en komt dan bij de lezer terecht. Zoals de den en els elkaar ontdekken en samenvallen, zo doen de dichter en lezer dat, de woorden boven hun hoofden, wiegend en beschermend, soms bont kakelend en vaak ook licht en zacht.

De bundel ‘Littekens van het geheugen’ van Frans A. Brocatus is een dwarsligger op doorsnee dichtbundel formaat, waar Maurice Broere het nut niet van inziet. Hij vindt het zelfs totaal overbodig, het lijkt alsof de dichter wil zeggen dat hij een dwarsliggend type is. Onnodig want: ‘De gedichten staan als een huis en bij het lezen verschaffen ze de lezer alles wat hij in poëzie zoekt: liefde, afscheid, reizen, natuur, regen, somberte, mooie observaties en aansprekende metaforen.’

Philip Meersman was 13 jaar toen hij zijn eerste gedichten schreef en 16 toen hij vond dat het goed was. De toon was al snel gezet: dada. Experimenteel. Een gesprek over complexen, genade, rederijkertjes, Jelle Dierickx, vurige tongen, de lerares dictie, in het Engels schrijven, de NCRV, festivals, de combinatie met beeldende kunst, slam, opera en in het Nederlands uitgeven.

Driek van Wissen vertaalde een groot deel van het populaire werk van Erich Kästner: ‘Dr. Erich Kästners Lyrische Hausapotheke’ voor hij overleed. Als eerbewijs aan Van Wissen is deze onvoltooide vertaling uitgebracht. Hans Franse vindt dit meer dan terecht omdat Van Wissen een ongeëvenaarde taalvirtuoos was. Wel vindt hij het jammer dat de Duitse originele gedichten niet zijn bijgevoegd. Want, zegt hij: ‘je moet Kästner in het Duits lezen.’

Drie zomerse gedichten waarin de zee een natte jurk is, vliegen zich verdrinken en eindelijk de regen komt. Straatmuzikanten blazen, het lijf dampend nog, gedachte is een vorm gebleven. Werk van Pieter Sierdsma, Alja Spaan en Herman Gorter.

Felix Monter bespreekt in zijn eerste recensie voor Meander ‘Het schip vertrok die avond nog’, de tweede bundel van Ludo Bleys. Volgens Monter hult de dichter zich in de mantel van loutering wanneer hij de wereld tegemoet treedt. Hij is onder de indruk: ‘Bleys beschikt over een fonkelend arsenaal aan uitdrukkingen en vergelijkingen waarin hij zijn levenswijsheden vat. Hij excelleert in fraai taalgebruik zonder ermee te coquetteren.’

Pieter Sierdsma over de gedichten van Pierre Kemp. Deze zijn musisch en behoren bij de meer zuidelijke cultuur, waar rationaliteit minder overweegt dan gevoel, kleur en beweging van de taal. Notities uit de losse pols op hetzelfde traject tussen vertrek en aankomst. Woorden rollen als kralen uit een losgeraakt kleurensnoer tot een verrassend patroon. De taal is nooit geforceerd.

‘Stel dat je alle woorden die je gisteren nog had in één keer loslaat en nazwaait. Je laat ze op in een luchtballon vol lachgas dan hoor je vanzelf wel waar ze neerkomen’, dicht Martin M. Aart de Jong terwijl hij ook zegt DE DINGEN MOETEN NIET ZOMAAR. Ieder verband losgelaten, alleen het ritme van de woorden als waarheid.

‘Dovenrepubliek’ is de bundel van de Joods-Oekraïense dichter Ilya Kaminsky in de vertaling van Alfred Schaffer. In de fictieve stad Vasenka woedt een oorlog die in zestig gedichten als verhaal wordt geschetst. Het is logisch dat iedereen meteen denkt aan de huidige oorlog in Oekraïne, maar een deel ervan werd jaren eerder al geschreven. Onno-Sven zegt hierover: ‘’In ‘Dovenrepubliek’ schreef Kaminsky een indringend verslag van een oorlog die nog moest komen. Waarschijnlijk kon hij in zijn hoofd het oorlogsgeweld al horen naderen.’’

Dichten is voor Gerard Scharn geen levensvoorwaarde, maar een zeer aangename tijdspassering – ondanks de soms beladen onderwerpen. Hij omschreef zijn poëzie als ‘gecultiveerde afstandelijkheid’. In de tientallen processen-verbaal die hij verwierf uit de nalatenschap van zijn vader, viel hem de stijl op waarin deze werden geschreven, zakelijk maar vooral afstandelijk en ontdaan van de emoties van de verbalisant. Vandaar.

De debuutbundel van Monique Wilmer-Leegwater heet ‘Wisselplaats’. Hettie Marzak is onder de indruk van de dichter die zich op zachtmoedige toon verplaatst in de dieren en de natuur: ‘’Voor Wilmer-Leegwater, die het vermeende superioriteitsgevoel van de mens aan de kaak stelt, is er niet zo veel verschil tussen mensen en dieren, maar wij zijn dat of vergeten of we willen het niet erkennen. Zij noemt zichzelf ‘de tweebenige tussen het vee’.’’

Drie gedichten over ‘zomers die toen nog warm en groen waren zoals vandaag’, het ‘open zomerkleed / Waar de hunkering van uzelf uit wuift’ en het ‘al jaren wachten op regen’. Werk van Rutger Kopland, Hendrik de Vries en Bart Meuleman.

In de bundel ‘Terwijl wij nog slapen’ van Marc Tritsmans komen we actuele en maatschappijkritische poëzie tegen. Jan van Gulik is onder de indruk van de eerste twee afdelingen, maar minder van het laatste deel waarmee met geëngageerde sonnetten een urgente boodschap wordt afgeleverd. Hij concludeert: ‘Het is echter juist de liefdevolle en zachte toon in de eerste twee delen die mij doet inzien dat wij ons moeten verzetten, omdat we later met onze kinderen meer dan bot willen vangen. ‘

Onlangs herlas Hans Franse het verhaal De Naumachie, zijn eerste kennismaking met Couperus’ werk. Het verhaal voert ons terug naar de tijd van Keizer Claudius en het grootste technische werk uit de klassieke oudheid: het drooggemaakte meer van Fucinus. Het verhaal heeft een open einde: herlees het en maak het in gedachten af.

De laatste Klassieker voor de zomerstop doet je meedromen op de tonen van een klassiek pianowerk. Anneke Brassinga (°1948) liet haar verbeelding de vrije loop ‘Bij de prelude opus 32 nr. 13 – Sergei Rachmaninov’ in haar bundel 'Verborgen tuinen' (2019). Geniet je er even veel van als redacteur Joost Dancet?